چکیده

دوره آل بویه و سلجوقیان دو دوره بسیار مهم در رشد و شکوفائی تشیع و فرهنگ آن می باشند. از جمله عناصر و آداب شیعی که در این دوره رشد زیادی یافت و در دوره های بعد نیز با روندی رو به گسترش به حیات خود ادامه داد، مناقب خوانی بود. در این حرکت فرهنگی، شعرا و خوانندگان شیعی با انشاد و نقل شعر و نثر به مدح و منقبت اهل بیت پیامبر(علیهم السلام) می پرداختند و از این راه سعی در ترویج مذهب خود و جذب دیگران بدان داشتند.. غیر از شعرای منقبت سرا كه در مدح امامان و گاه ذم مخالفان شعر می سرودند، مناقب خوانان افرادی بودند که در شهرها می گشتند و در اماکن عمومی به ذکر مناقب ائمه و مثالب برخی از صحابه با نقل اشعار و نثرهای ادبی می پرداختند. به جهت تاثیر زیاد این جنبش فرهنگی ادبی در جلب مردم و زنده نگه داشتن فرهنگ تشیع به خصوص در دوره سلاجقه و سلاطین اهل سنت آن، با ایجاد شور مذهبی در میان پیروان و نیز جذب بسیاری از مردم به خصوص عناصر ترک به مذهب تشیع، از اهمیت فراوانی برخوردار است. با نگاهی به تاریخ سیاسی آل بویه و سلجوقیان و بررسی وضعیت فرهنگی ادبی جامعه و سپس وضعیت فرهنگی ادبی شیعیان در دو دوره مذكور معلوم می گردد که شیعیان با شناخت خوب از اوضاع زمانه خویش و بهره گیری از نیروی فکری هنری خود٬ ابزار فرهنگی مناسب و قدرت مندی را برای ترویج و بقا مذهب خود و در واقع برای مبارزه مثبت به کار گرفته اند كه تاثیر و استقبال مردمی و رشد و گسترش آن گواه این سخن است. بررسی روند مناقب خوانی در این دوره نشان می دهد كه این گروه در ایجاد شور و امید در شیعیان و رونق و نهادینه گشتن فرهنگ و آداب تشیع و نیز جذب دیگر گروه ها موفق بوده اند. واژگان كلیدی: آل بویه، سلاجقه، تشیع، حركت فرهنگی، شعر و نثر، مناقب خوانی.

دانش آموخته

• مهدی زیرکی

استاد راهنما

• حسین ایزدی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام