چکیده

مکاتب فلسفی هر یک دارای ویژگیها و مشخصه‌های مخصوص به خود بوده و از هم ممتاز می‌گردند. حکمت اشراق در دوره اسلامی یکی از این مکاتب به شمار می‌رود. باید دانست مشخصه‌-های اصلی و اساسی فلسفه اشراق كه موجب امتیاز آن از سایر نظام‌های فلسفی می‌گردد، كدام است. رساله حاضر، در صدد شناخت و تبیین اركان و شاخصه‌های اساسی حكمت اشراق، با تأكید بر روش اشراقی و نظام نوری است و در 5 فصل، تنظیم و تدوین گردیده است. فصل نخست كه به كلیات و مفاهیم اختصاص یافته خود، شامل 3 مرحله است. در مرحله نخست به بررسی زندگینامه و آثار شیخ اشراق، پرداخته شده، در مرحله دوم، زمینه‌های تاریخی فلسفه اشراق پیش از شیخ اشراق، بویژه مكتب فلسفی مشاء، مورد بررسی و دقت قرار گرفته و در مرحله سوم، تقابل فلسفه اشراق با فلسفه مشاء، به نمایش گذاشته شده است. فصل دوم، بیان ماهیت مكتب اشراق و امتیاز آن از مكتب مشاء است كه طی آن، استقلال مكتب اشراق اثبات گردیده و پس از بررسی ویژگیهای فلسفه مشاء، ماهیت مستقل مكتب اشراق در برابر مشاء، با ذكر ادله، اثبات گردیده و سپس وجه تمایز اساسی این مكتب از مكتب مشاء كه عبارت از 3 ركن روش اشراقی، متافیزیك (الهیات) نوری و علم النفس اشراقی است، به اختصار مطرح گردیده است. فصل سوم، ناظر به بعد روشی حكمت اشراق بوده و در این فصل، پس از بحث لغوی و اصطلاحی درباره اشراق و شهود، به بررسی هویت و حقیقت روش اشراقی، عناصر، مبانی، ادله و آثار و نتایج این روش، پرداخته شده و از آنجا كه روش استدلالی، در دریافت حقایق ماوراء، ناكافی دانسته شده، روش و طریق اشراقی با محوریت كشف و شهود بر پایه ریاضت و سیر و سلوك، برای دستیابی به كشف واقع، مؤثرتر و كارآمدتر، معرفی گردیده است. فصل چهارم ناظر به جهت محتوایی حكمت اشراق – متافیزیك نوری – است. در این فصل، پس از تبیین نظام نوری شیخ اشراق، به بررسی اهمیت مفهوم نور در حكمت اشراق، كیفیت ساماندهی هستی بر اساس نظام نور و ظلمت، آثار متفرعه بر نظام نوری و در نهایت، تأثیر این نظام، در سیاست و اخلاق، پرداخته شده است؛ بطوری كه می‌توان گفت ساختار نور و ظلمت، در تمامی هستی قابل جریان و سریان است. فصل پنجم رساله، حاوی خلاصه و نتیجه‌گیری رساله است.

دانش آموخته

• منصوره السادات حسینی

استاد راهنما

• سید یدالله یزدان پناه

  استاد سطح عالی حوزه علمیه / عضو مجمع عالی حکمت و مدیریت گروه عرفان مجمع عالی حکمت اسلامی

استاد مشاور

• علیرضا قائمی نیا

  رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سردبیر فصلنامه ذهن