چکیده

در رابطه با هویت و سرشت علم دینی، رویكردهای گوناگونی اظهار شده است. گروهی منكر علم دینی و دسته‌ای در پی اثبات آن هستند, در میان منكرین عده‌ای اساساً این تركیب را پارادوكسیكال و یا فاقد معنا می‌دانند، و گروهی دیگر تحقق آن را نفی می‌كنند. در میان مثبتین نیز رویكردهایی كاملاً متفاوت و حتی متعارض وجود دارد. برخی اصل تقسیم علم به دینی و غیر دینی را زیر سوال برده و هر علمی از آن جهت كه علم است را دینی تلقی می‌كنند. برخی با پیش فرض قلمرو حداكثری دین خواستار تاسیس علم دینی بر مبنای حضور آموزه‌های دین در تمامی علوم تجربی هستند و گروهی آن را منحصر به علوم انسانی می‌دانند. مشكل اصلی در اندیشه علم دینی، مساله روش است كه چگونگی اعمال آن, تركیب فوق را معنادار و یا بی‌معنا می‌كند. تبیین هویت علم دینی، مبتنی بر تبیین دقیق هویت علم، هویت دین و رابطه بین علم و دین است. این مبحث از زیر شاخه‌های بحث علم و دین به حساب می‌آید و به فلسفه علم و فلسفه دین نیز ارتباط وثیق دارد. رسالت این نوشتار، نشان‌دادن حضور دین و تاثیر منطقی دین در عرصه علوم تجربی اعم از طبیعی و انسانی و با تاكید بر علوم انسانی - اجتماعی است. بر آنیم كه نشان دهیم علم خنثی و فارغ از پارادایم‌ها و ارزش‌ها وجود ندارد، و شكل‌گیری و صورت‌بندی علم در زمینه و چارچوب دین ممكن و مطلوب است. و با توجه به عدم كاربرد جامع نتایج علوم انسانی مدرن كه در دامان الحاد رشد یافته است.در جوامع اسلامی، ایجاد و تولید علم دینی مطلوب و بلكه ضروری است و می‌تواند متناسب با باورها و هنجارهای جامعه اسلامی پاسخگوی نظام نیازها باشد. و همچنین علم دینی دارای جهت‌گیری كاربردی در راستای اهداف دین است. از نظر ما علم دینی تركیب و تلفیقی است كه هویت هر یك از عناصر در آن باقی می‌ماند. و دین در ساختار و محتوای علم اثر می‌گذارد، بدان جهت می‌بخشد و حاصل این علم تن به آزمون تجربی در مقام داوری می‌دهد. دیدگاه علم دینی با اندیشه‌های مابعد اثبات‌گرا سازگار است. در صورت ابطال گزاره‌ها و قوانین علمی، پیش فرضهای دینی آن آسیب نخواهد دید. هدف علم دینی چونان هر علم دیگری در درجه اول شناخت واقع است، اما هدف ثانوی آن اصلاح فرد و جامعه برمبنای اهداف دین و پاسخ به نظام نیازهای جوامع اسلامی كه تحت‌تاثیر باورهای و هنجارهای دینی هستند می‌باشد. تكیه‌گاه بحث در علم دینی علوم تجربی است، هرچند حضور دین در منطقه فراتجربی روشن، پررنگ و واضح است. در این میان علوم انسانی_ اجتماعی دارای ویژگی خاص هستند. تفكیك واقعیت از ارزش پذیرفتنی نیست. دنیای واقعیت و علم در چندین سطح ممزوج با دنیای ارزشها هستند. آموزه‌های دینی پیش فرض شده بعنوان زیرساخت‌های علم، دارای تاثیری بیش از تحریك انگیزه‌های علمی و یا الهام‌بخش اتفاقی و جهت‌گیری كاربردی است.

دانش آموخته

• محمدمهدی قائمی امیری

استاد راهنما

• احمد واعظی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام / رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم / عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی

استاد مشاور

• محسن قمی

  دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجلس خبرگان رهبری، هیات موسس دانشگاه آزاد اسلامی و ...