چکیده

پژوهش حاضر برای پاسخ به این سئوال اصلی شكل گرفت كه سازوكارهای مقابله با چالشهای سیاسی-فرهنگی در جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر سیره امام علیه علیه السلام چیست ؟ فرضیه ارائه شده عبارت از این كه: مقابله با چالشهای سیاسی-فرهنگی درجمهوری اسلامی ایران با تكیه بر سیره امام علی علیه السلام نیازمند سازوكارهای فرهنگی (جامعه پذیری) ، سیاسی (‌استخدام سیاسی)، ‌اجتماعی (كنترل اجتماعی) است تا با استفاده از آنها نظام بر چالشهای موجود تفوق یابد چنانچه در سیره امام علی نیز همین سازوکارها در برابر چالشها بکار رفته است. در این نوشتار با بهره‌گیری از چارچوب ساختارگرای‌كاركردی (رویكرد سیستمی) سعی شده است از طریق سازوكارهای فوق الذكر، سازوکار مقابله با چالشهای سیاسی-فرهنگی استخراج گردد. با نگاهی به سیره امام علی علیه السلام درمی یابیم که آن حضرت از سازوکارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برای مقابله با چالشهای حکومت اسلامی استفاده کرده است. اهتمام به پرورش دینی مردم، نصب کارگزاران صالح و عزل عناصر ناصالح از مسند قدرت و نظارت و کنترل در تمامی ابعاد از جمله سازوکارهای امام علی علیه السلام بوده است. لازمه انطباق پذیری وحفظ الگوی اصیل ایرانی-اسلامی بهره گیری از سازوكار جامعه‌پذیری است. جایگاه تربیت اسلامی درحوزهای مختلف جامعه به وی‍ژه سیاسی در نظام‌اسلامی مبتنی بر آموزه‌های دینی ظرفیت لازم را جهت ارائه سازوكارهای جامعه پذیری، ایجاد می‌نماید. توجه به فرآیند جامعه پذیری با انتقال ارزشها و هنجارهای فرهنگ سیاسی خودی به وسیله نهادهای جامعه پذیری چون خانواده، ‌گروه همسالان، ‌نظام آموزش مدارس، دانشگاه‌ها حوزه‌های علمیه و وسایل ارتباط جمعی، احزاب، ‌زمینه ساز نهادینه شدن باورهای فرهنگ اسلامی ایرانی در شهروندان جامعه است. هر سیستم سیاسی برای تضمین بقاء و تداوم كاركرد خود نیازمند به سازوكاری است كه از طریق آن سیستم مدیریت شود. این موضوع بر اساس تجارب زندگی مدنی از طریق سازوكارهای مانند ؛ بیعت در دوره امام علی علیه السلام و به شكل امروزی انتخابات و رویكرد نمایندگی حاصل می‌گردد. گردش نخبگان یا به تعیبر پارسونز استخدام سیاسی از ویژگیهای برجسته نظامهای مردم سالار می‌باشد. این سازوكار كه در مرحله ورودی نظام سیاسی قرار دارد، ‌هم به تطبیق پذیری نظام با محیط پیرامونی كمك می‌كند هم از استعدادهای محیط به عنوان منبع بهره می‌برد. برای تداوم پروسه ثبات در سیستم و پیشگیری از ناكارآمدی نظام، سازوكار كنترل اجتماعی طراحی گردیده است این سازوكار در نظامهای مختلف با رویكردهای متفاوتی اجرا می‌گردد با عنایت به فرهنگ سیاسی-مذهبی جامعه ایران می‌توان سازوكار كنترل را با تعبیه نهادهای نظارت و بازرسی در حوزه حكومت و رویكرد امر به معروف و نهی از منكر در سطح اجتماعی به مرحله اجرا گذارد، ایجاد شبكه روابط اجتماعی سیاسی مانند شكل‌گیری احزاب قدرتمند و گسترش نهادهای دینی می‌تواند در ساماندهی نظام كنترل اجتماعی موثر باشد.

دانش آموخته

• ابراهیم نعمتی

استاد راهنما

• غلامرضا بهروزی لک

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی