تحقیق حاضر به دنبال استنباط روشی برای شناخت مسائل اجتماعی در میان معارف اجتماعی مطرح در نهجالبلاغه می باشد . در بررسی مبادی و اصول بنیادین نهج البلاغه چنین استنباط می شود كه ، اداره جهان به صورت تك قطبی با محوریت و اصالت خداوند سبحان است . این عالم یك كلیت یكپارچه است و بین جماد و گیاه و حیوان و انسان یك رابطه ارگانیك وجود دارد .و در واقع یك نگاه سلسله مراتبی به عالم وجود دارد یعنی عرصه های شناختی ، ارزشی ، اخلاقی ، احساسی و رفتاری از یكدیگرجدا نیستند. در نهج البلاغه پدیدههای جهان حائز سیر عمودی و ارتباط با مبدأ و معاد هستند. در واقع سخن از مبداء فاعلى و مبداء غایى سیر و تحول موجودات است. انسان در اندیشه نهج البلاغه موجودی است دو بعدی دارای هویت واحد و ثابت . بعد غیر مادی وجود انسان حكایت از شدت اتصال و ارتباط انسان با خداوند سبحان دارد. و این شرافت انسان را به مقامى مىرساندكه مسجود فرشتگان و خلیفه خدای سبحان می شود.از آنجایی كه هستی شناسی در هر اندیشه ایی بر معرفت شناسی آن انعكاس دارد بر مبنای هستی شناسی توحیدی ، معرفت شناسی پدید می آید كه ملهم از الهیات توحیدی می باشد . در نتیجه ابزار و شیوه معرفتی در نهج البلاغه نیز متأثر از این رویكرد است. نهج البلاغه از منابع معرفتی تغذیه می كند كه در طول یكدیگر قرار دارند و به گونه ای در تعامل با یكدیگر واقع می شوند كه ره آوردهای علمی آنها هرگز در تقابل با یكدیگر قرار نمی گیرند. در اندیشه حضرت علی نه تنها به یكی از شیوه های معرفتی اصالت داده نمی شود بلكه به نوعی ، هماهنگی و پیوندبین معرفت حسی و معرفت عقلی و معرفت شهودی و وحیانی برقرار است. از این منابع هماهنگ می توان برای فهم بهتر روابط و ساختارهای اجتماعی استفاده نمود. در ثانی این هماهنگی و پیوند فرصت ظهور و بروز رویكردهای متنوع معرفتی رادر این اندیشه اجتماعی فراهم میكند. این اندیشه علاوه بر رویكرد توصیفی قابلیت رویكرد تبیینی را نیز دارد و نه تنها به سطح خرد می پردازد بلكه سطحكلان را هم لحاظ می كند. همچنین ظرفیت بروز رویكردهای دیگر از جمله رویكردهای كاركردی وتضاد ، رویكرد انتقادی را هم دارد . واژگان كلیدی : نهج البلاغه ، روش شناسی ، هستی شناسی ، معرفت شناسی ، انسان شناسی.
استاد حوزه و دانشگاه / عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی
عماد افروغ (زاده ۱۳۳۶ در شیراز) نویسنده، جامعهشناس و نظریهپرداز علوم اجتماعی است. او نمایندهٔ مردم تهران در مجلس شورای اسلامی در دورهٔ هفتم و رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس بود. استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی / عضو هیات امنای دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام