چکیده

پژوهش پیش رو جُستار و كوششی است در جهت بررسی و تبیین این مسأله كه اصولاً چرا جریان غالب روشنفكری دینی در ایران معاصر در طی یك پروسه زمانی و تجربه حكومت دینی به تدریج از مبانی اولیه خویش كه همانا پیوند دین با سیاست بوده است، عدول می‌كند و به نظریه جدایی دین از صحنه سیاسی و حكومت می‌رسد. این پژوهش با تأكید بر آراء و نظرات سه تن از شاخص‌های اصلی این جریان در ایران یعنی (مهندس بازرگان، دكتر عبدالكریم سروش و محمد مجتهد شبستری) سعی در اثبات این چرخش ابتدائاً برآمده و با بررسی شرایط زمان و ورود به عصر مدرنیسم و درگیری جریان‌های فكری معاصر با شیوه‌ها و متدهای جدید و رایج در تحلیل‌ها و رویدادهای عصر مدرن به این مطلب می‌رسد كه اصولاً تطور اندیشه‌ها و آشنایی با كلام جدید و روش‌های جدید از قبیل هرمنوتیك ـ تكثر یا پلورالیسم ـ سكولاریسم و ارائه برداشتی علمی از دین و نیز عدم هماهنگی برداشت آرمان گرایانه روشنفكران دینی از حكومت دینی با تجربه حكومت دینی در ایران پس از انقلاب اسلامی از مهم‌ترین ادله چرخش تئوریك نزد روشنفكری دینی ایران پس از انقلاب بوده و ورود به این گونه مباحث وارداتی با توجه به عصر ارتباطات و سهل‌الوصول بودن اطلاعات و اندیشه‌های روز دنیا به سرعت در تطور اندیشه افزوده است. اندیشه‌های سكولار و به تبع آن سكولاریزم اسلامی می‌كوشند تا با برداشت دینی از متون مقدس جدایی دین و سیاست و عدم كارآیی دین در عرصه اجتماعیات را از خود متون دینی اثبات كنند. روشنفكر دینی نیز با محوریت قرار دادن عنصر عقلانیت در مقایسه با عناصری هم چون وحی و دین سعی می‌كند دین را در پاسخگویی به مسائل مستحدثه اجتماعی صامت فرض كرده و اصولاً آن را ناكارآمد در پاسخگویی جلوه دهد و دین را امری فردی معرفی كند. استفاده از نظرات مهندس بازرگان علی الخصوص در ارتباط با مسأله ارتباط دین با سیاست به دلیل موقعیت منحصر به فرد ایشان حائز اهمیت است. چرا كه ایشان هر دو دوره قبل و بعد از حكومت دینی را تجربه كرده و در هر دو دوره از زمره فعالان سیاسی و نیز تئوری‌پرداز در این خصوص بوده است. وی كه آثارش هم در قبل و بعد از پیروزی انقلاب به صورت مدون موجود است و عملاً به عنوان یك شخصیت سیاسی در حكومت دینی كار سیاسی به معنای خاص آن انجام داده است، نمونه خوبی از چرخش در نظریه و مبانی تئوریك در خصوص ارتباط دین با سیاست می‌باشد. تحقیق پیش رو گرچه به تمامی مستندات نزد این گروه از روشنفكر دینی در ایران اشاره نكرده است ولی سعی در ارائه ادله‌ای كه این مدعا را پوشش دهد نموده است و در جهت ترسیم این چرخش تمامی سعی خویش را نموده است.

دانش آموخته

• رضا جنت

استاد راهنما

• منصور میراحمدی چناروئیه

  استاد تمام گروه علوم و اندیشه سیاسی و معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی ، رئیس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی

استاد مشاور

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی