چکیده

این پایان‌نامه به بررسی مسأله ارتباط نفس با بدن و یافتن دیدگاه ملاصدرا در تبیین چگونگی این ارتباط می‌پردازد. این واکاوی طی سه فصل که هر کدام از بخش‌های متعددی تشکیل یافته، صورت گرفته است. در فصل اول مروری اجمالی به دیدگاه‌های مطرح و شاخص در بیان حقیقت نفس دارد.در این فصل پس از بیان حقیقت نفس از دیدگاه افلاطون، ارسطو، فلوطین، ابن سینا و شیخ اشراق، دیدگاه ملاصدرا پیرامون نفس، حدوث و قدم آن، قوای نفسانی، مراتب و سیر استکمالی نفس و کمال نهایی آن، مطرح می‌شود. فصل دوم به طرح مسألة ارتباط نفس با بدن، تبیین آن و طرح دیدگاه‌های فلاسفة تأثیرگذار در سیر اندیشه بشری از قدیم تا جدید می‌پردازد. در این فصل پاسخ‌های افلاطون، ارسطو و فلوطین از حکمای یونان باستان، ابن سینا و شیخ اشراق از فلاسفه مسلمان و هم چنین دیدگاه دکارت، دوگانه انگاران، رفتارگرایان، پیروان نظریه این همانی و کارکردگرایان از فلسفه جدید غرب در جواب چگونگی این ارتباط ارایه می‌شود. در فصل سوم سؤال اصلی پژوهش یعنی تبیین ملاصدرا از چگونگی رابطه نفس و بدن محور قرار گرفته است. در این فصل ضمن تشریح تعلق و ارتباط‌های شش‌گانه‌ای که ملاصدرا تحت عنوان انواع ارتباط طرح می‌کند، به این نتیجه می‌رسیم که بنابر دیدگاه صدرالمتألهین، نفس در ابتدای حدوث به ماده جسمانی نیاز دارد. چه اینکه حدوث آن جسمانی است و بعد از آن، طبق مبنای حرکت جوهری، نفس، تدریجا مراتب و مراحل استکمالی خود را با تعلق به بدن، تدبیر آن و تصرف در قوا و اعضای آن طی می‌کند. لذا نفس در طی مسیر رشد و کمال نیز محتاج به بدن است. به بیان ملاصدرا بدن علت مادی نفس بوده و نفس علت صوری و در واقع صورت و اصل هویت انسان است. البته ارتباط بین نفس و بدن، مستقیم و با واسطه نبوده و روح بخاری که جوهری لطیف و شفاف بوده و هم دارای بعد جسمانی و هم دارای بعد تجردی است واسطه می‌باشد. نفس بعداز کمال، به مرحله‌ای می‌رسدکه نیازی به بدن ندارد چه اینکه نفس ذاتا مستغنی و مستقل از بدن می‌باشد. لذا علاقه آن به بدن، به تدریج کم شده تا اینکه بدن را رها می‌کند و این همان مرگ طبیعی است. ملاصدرا با توجه به جهت استقلالی که در ذات نفس وجود دارد، آن را بعد از بدن باقی می‌داند که به بدنی برزخی یا آخرتی تعلق می‌گیرد. لازم به ذکر است که تبیین ملاصدرا از حرکت جوهری نفس و کمال آن، تناسخ را به کلی باطل می‌کند. کلمات کلیدی: نفس، بدن، حدوث نفس، استکمال نفس، بقا نفس.

دانش آموخته

• احمد پهلوانیان

استاد راهنما

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• علی شیروانی

  عضو هیات علمی و دانشیار گروه فلسفه و کلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه