چکیده

بحث سنت و مدرنيته، يكى از قديمى‏ترين بحث‏هايى است كه در ايران وجود دارد. كمترين سابقه اين بحث را مى‏توان در صد سال گذشته دنبال كرد، يعنى پيش از دوران مشروطه. در طول اين صد سالى كه ما را از دوران مشروطه جدا مى‏كند، تقريبا هيچ دوره‏اى نبوده كه بحث سنت و مدرنيته يا سنت و تجدد و اصلاحات به صورت يكى از مباحث روز در كشورمان مطرح نباشد و گروه‏هاى مختلف، بخشها و گرايشات گوناگون در مورد آن اظهار نظر نكنند. در اين ميان ديدگاه امام خمينى قدس‏سره در باره سنت و مدرنيسم به عنوان رهبر جامعه اسلامى از جايگاه قابل توجهى برخوردار است. امام خمينى قدس‏سره گذشته از آنكه بنيانگذار و رهبرى انقلاب اسلامى بوده، به عنوان دانشمندى برجسته در علوم و معارف مختلف اسلامى شناخته مى‏شد كه اين امر بيانگر چند بعدى بودن زندگى و شخصيت والاى امام است. يكى از مباحث بسيار مهم در حوزه انديشه سياسى امام خمينى قدس‏سره «سنت» و «مدرنيسم» است كه به رغم اهميت بسيار زيادش، كمتر مورد توجه قرار گرفته است. مقايسه اين بُعد از انديشه سياسى امام خمينى قدس‏سره با ساير ابعاد انديشه سياسى وى، نمايانگر آن است كه بحث سنت و مدرنيسم از ديدگاه امام(ره) همچنان در حاشيه قرار گرفته و بحث جدى در باره آن انجام نشده است. از اين رو، ما در اين تحقيق در صدد اين بوديم كه ببينيم ديدگاه امام قدس‏سره در باره سنت و مدرنيسم (با تأكيد بر فقه سياسى) چيست؟ با اين فرضيه كه «با توجه به عناصر مدرنى كه در انديشه‏هاى فقهى سياسى امام وجود دارد، حضرت امام از انديشه سنتى «متصلب» عبور مى‏كند و با «پويا» كردن آن به مدرنيته اسلامى يا تجدد اسلامى مى‏رسد. بر اساس مدل اسپريگنز ساختار انديشه سياسى حضرت امام تعيين شد. به اين صورت كه بى‏نظمى و بحران كه در زمان امام، جامعه را فرا گرفته بود، چه چيزهايى بود؟ اشاره شد بر اينكه «سنت گرايى ارتجاعى و غرب گرايى افراطى» مهمترين بحران زمان در انديشه امام بود كه در فصل دوم به طور مشروح مورد بحث و بررسى قرار گرفت. علل اين بى‏نظمى و كاركرد نادرست اوضاع سياسى زمانه امام چه بوده، اشاره شد بر اينكه علل خارجى و داخلى باعث پيدايش بحران شدند از عوامل خارجى به گسترش نفوذ استعمار و از علل داخلى به مسائلى مثل استبداد و مدرنيزاسيون در حوزه فرهنگى اشاره شد كه در فصل سوم، مورد بحث و بررسى قرار گرفت. در قدم بعدى اينكه امام چه تصوير مطلوبى براى جامعه ايران و چه راهكارها و تجويزاتى در قبال بحران‏ها ارائه نمودند، اشاره شد بر اينكه حضرت امام با طرح آزادى اسلامى، توان گسست از حافظه جمعى سنّت، با پويا كردن فقه سنتى «متصلب»، احياى فقه سياسى، ولايت مطلقه فقيه و انقلاب اسلامى ايران تصوير مطلوبى براى جامعه ايران ترسيم كرده و سنت و مدرنيسم را با هم تلفيق كردند كه در فصل چهارم مورد بحث و بررسى قرار گرفت. امام خمينى قدس‏سره فقيه دوران گذار بود، يعنى يك پا در سنت داشت و يك پا در جهان مدرن. به همين دليل بود كه امام از يك سو بر فقه جواهرى و اجتهاد سنتى پافشارى مى‏كرد و از سوى ديگر بر لزوم رعايت مقتضيات زمان و مكان در استنباط فقهى پاى مى‏فشرد.

دانش آموخته

• مهدی نوری

استاد راهنما

• محمود شفیعی

  عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه مفید

استاد مشاور

• منصور میراحمدی چناروئیه

  استاد تمام گروه علوم و اندیشه سیاسی و معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی ، رئیس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی