چکیده

این پژوهش بدنبال آن است تا ابعاد مختلف حیات سیاسی - اجتماعی سید محمد طباطبایی و نقش او را در تحولات ایران، بخصوص جنبش مشروطه بررسی کند. فرضیه ای که در جهت پاسخ به این پرسش مطرح شده، عنوان می دارد که سید محمد طباطبایی یکی از علمای بزرگ شیعی عصر قاجار بود که با فهم و درک دنیای جدید و پدیده مشروطه، با ایفای نقش رهبری، در جریان فکری مشروطه خواهی و به ثمر رسیدن جنبش نوین ایران، سهم بسزایی داشته است. بنابراین در فصول مختلف این رساله تلاش شده است به پاسخی جامع به پرسش مطرح شده داده شود. سید محمد طباطبایی، فرزند حجت الاسلام سید صادق تهرانی، از رهبران اصلی و پیشاهنگان و حرکت آفرینان مشروطه بود. فقه و اصول را نزد پدر آموخت و حکمت و فلسفه را از حوزه درس میرزای جلوه استفاده کرد و در اخلاق، در صف شاگردان میرزا هادی نجم آبادی درآمد. سید محمد طباطبایی پس از عزمیت به عتابات به حوزه درس میرزای شیرازی در سامرا راه یافت ، و مدت ده سال از محضر ایشان درس ها آموخت و در دانش و درایت به جایگاه اجتهاد رسید، و از مشاوران نزدیک میرزا شد که پس از نهضت تنباکو به امر میرزای شیرازی به تهران آمد و برخلاف انتظار درباریان نه به دربار رفت و نه به رقابت با میرزا حسن آشتیانی برخاست. او در تهران، در کانون تلااشهای علمی، فرهنگی و اجتماعی قرار داشت، و مدرسه اسلام را که در آن دانش های گوناگون و مورد نیاز جامعه و نسل جدید تدریس میشد، بنیان گذاشت. او بر این عقیده بود که قانون گرایی، قانون مداری و کاستن از قلمرو حکومت فردی، با تشکیل مجلس و عدالت خانه در ایران باید تحقق یابد بنابراین برای رسیدن به هدف مورد نظرش با همراهی سایر علما رهبری فکری و عملی، جنبشی بزرگ را در ایران در دست گرفت که در نهایت به تحقق حکومت مشروطه در ایران انجامید. طباطبایی که در همه مراحل مبارزه، با مردم همراه بود پس از پیروزی نیز برای کمک به مشروطه و مجلس، به مجلس رفت و در بیان روشن گری قانون های اسلامی و نظارت بر سیر قانون گذاری و جلوگیری از کژ راهه رویه ها و انحرافهای مجلس، سخت تلاش کرد. در جریان اشغال مجلس آزار و اذیت بسیار دید و سپس به مشهد تبعید شد.

دانش آموخته

• مریم مهتدی

استاد راهنما

• علی اصغر مصدق رشتی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی

استاد مشاور

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی