در این پژوهش ابتدا تمامی گفت و گوهای موجود درقرآن کریم پس از وارسیهای مکرر و برای نخستین بار به تعداد 133 گفت و گو گردآوری شده و سپس به ترتیب نزول سورهها (و نه به ترتیب قرآن مصحفی)در چهار مرحله تدوین و مورد بررسی قرار گرفتهاند.این چهار مرحله با اقتبـاس از دیگر پژوهشهای قرآنی عبـارتند از: 1-دعوت علنی پیــامبر و ایمان مخفی مؤمنان 2ـ گسترش دعوت و علنی شدن اعتقادات مؤمنان 3ـ تشکیل جامعه ایمانی 4ـ تثبیت و پایش جامعه اسلامی(مراحل اول و دوم مکی و مراحل سوم و چهارم مدنی است) سپس با به کار بستن یک ترکیب چند سطحی از انواع و سطوح مختلف نظریه و روش تحلیل گفتمان، ابتدا مهمترین عناصر زبان شناختی گفت و گوها مبتنی بر مکتب نقشگرای هلیدی استخراج و سپس به بازخوانی گفت و گوها در بافت و زمینه متن و کلان اجتماع پرداخته شده است.در انتها با استخدام مفاهیم نظریه گفتمانی لاکلاو و موفه؛ صورتبندی تطورات گفتمانی گفت و گوها طی بیست و سه سال نزول قرآنکریمترسیم و ارائه شده است. مبتنی بر این نتایج، فرآیند اضمحلال گفتمان شرکآلود حاکم و شکلگیری اولیه گفتمان حاکمیت اسلامی در چهار مرحله "بیقراری گفتمان حاکم"؛ "غیریتسازی"، "مفصلبندی گفتمانی" و "پیرایش گفتمانی"تشخیص ومعرفی شده است. در دوره اول، آیات گفت و گویی با نمایش دالهای خالی و استعاری نمودن اسطورههای مطلوب و حاشیهگذاری سران مشرک قوم در حین مکالمات، در مقام بیقراری گفتمان شرکآلود حاکم قرار میگیرند. گفت و گوهای دوره دوم، با نفی دالهای جبهه غیر خودی و تقویت خطکشیهای میان "ما"-"آنها"؛ به شفافیت مرزها میان دو گفتمان کمک نمودهاند. بررسی گفت و گوهای دوره سوم نشان از تثبیت دال مرکزی و تشکیل زنجیره همارزی گفتمان خودی و در نتیجه آغاز هژمونی شدن گفتمان نبوی دارد. و در مرحله چهارم که تمام گفت و گوها درون گفتمانی است،تنقیح و پیرایش وقتهها در اولویت قرار میگیرد و حتی روند شکلگیری حوزه گفتمانگونگی نیز در این آیات آغاز میشود. کلید واژهها: قرآن،گفت و گو،گفتمان،تحلیل گفتمان،ارتباطات میان فردی،الگوی هنجاری
مدیر حوزه های علمیه خواهران
دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام