چکیده

بین فلسفه و علوم تجربی ارتباط دو طرفه وجود دارد. علوم تجربی در اثبات موضوع، اثبات مبادی تصدیقی و تبیین و اثبات مبادی تصوری نیازمند فلسفه هستند؛ در حالی که فلسفه از جهات مذکور به هیچ علمی از جمله علوم تجربی نیازمند نیست؛ در عین حال علوم تجربی از جهات متعددی می‌توانند در مسائل فلسفی تأثیرگذار باشند. یکی از مهم‌ترین بخش‌های فلسفه اسلامی علم‌النفس است؛ ازاین‌رو ملاصدرا علم‌النفس را ام الحکمه و ریشه فضائل دانسته است. ملاصدرا برخلاف فلاسفه پیش از خود، مباحث علم‌النفس را از بخش طبیعیات خارج کرده و به بخش حکمت الهی منتقل کرده است. رویکرد اصلی ملاصدرا به مباحث علم‌النفس رویکرد فلسفی است و روش اثبات مسائل علم‌النفس صدرایی عقلی و برهانی است؛ با این وجود ملاصدرا در برخی از مسائل علم‌النفس از پیش‌فرض‌های تجربی استفاده کرده است. بنابراین بررسی و تحلیل نقش پیش‌فرض‌های تجربی در علم‌النفس صدرایی اهمیت پیدا می‌کند. در این پژوهش که داده‌ها با روش کتابخانه‌ای گردآوری شده و مورد توصیف و تحلیل عقلی قرار گرفته شده است، ابتدا به احصاء و تبیین پیش‌فرض‌های طبی و طبیعی علم‌النفس صدرایی پرداخته‌شده است، سپس با دسته‌بندی مسائل علم‌النفس صدرایی در سه قالب مسائل مربوط به نفس، مسائل مربوط به قوای نفس و مسائل مربوط به رابطه نفس و بدن، مشخص شده که پیش‌فرض‌های تجربی در کدامیک از مسائل علم‌النفس صدرایی به‌کاررفته است و در ادامه با روش‌شناسی و تحلیل و ارزیابی از این نوع کاربرد‌ها چنین نتیجه شده است که روش کاربرد پیش‌فرض‌های تجربی در مسائل علم‌النفس صدرایی به سه نحو اثبات مسائل، تبیین مسائل و طرح مسائل است. در مبحث اثبات مسائل، مشخص شده که در برخی از مسائل علم‌النفس صدرایی از پیش‌فرض‌های تجربی استفاده شده و با توجه به تردید و اشکال که نسبت به این پیش‌فرض‌ها وجود دارد، استدلال‌های مذکور اعتبار منطقی ندارند؛ اما برخی از این استدلالات را می‌توان مورد بازنگری و ترمیم قرارداد و برخی دیگر از مسائل را می‌توان از طریق استدلال‌های متقن دیگر اثبات کرد. در مبحث تبیین مسائل مشخص شده که تبیین برخی از مسائل علم نفس صدرایی مبتنی بر پیش‌فرض‌های تجربی است که با توجه به اشکال و تردیدهای که نسبت به این‌ پیش‌فرض‌های وجود دارد، نیازمند تبیین‌های جدیدتری بر اساس یافته‌های علوم تجربی جدید است. در مبحث طرح مسائل مشخص شده که طرح برخی از مسائل در علم‌النفس صدرایی مبتنی بر پیش‌فرض‌های تجربی است که امروزه در علوم تجربی جدید مورد رد و ابطال قرار گرفته است؛ ازاین‌رو طرح چنین مسائلی امروزه موضوعیت ندارد.

دانش آموخته

• جواد پارسایی

استاد راهنما

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• حسن عبدی

  دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام