چکیده

این پژوهش در پی واکاوی بنیانهای الاهیاتی و اخلاقی است که چهارچوب معنایی تجدد و علوم انسانی تجددی را قوام می بخشد. لذا اولا تجدد و علوم انسانی تجددی را منقطع از نظم معنایی و هنجاری دین نمی انگارد و ثانیا مشخصا در پی آن است تا نشان دهد اخلاق و الاهیات صیهودی چه سهمی در تکوین و توسع مدرنیته دارد. برای آزمودن این مفروض روش تفهم تفسیری و سنخ شناسی وبری را برگزیدیم و بر اساس آن ابتدا چرخش دنیاگرایان ارزشی و معرفتی سرآغاز تجدد را که بنیان تاریخ گرایی مدرن و شرط امکانی ظهور علوم انسانی تجدد نیز هست بررسی کردیم و تناظر آن را با آموزه های یهودی در باب هستی، انسان و تاریخ نشان دادیم. سپس در بخش اصلی، روح حاکم بر علوم انسانی مدرن و به طور کلی تجدد را که به تعبیری صعقلانیت ابزاری است، به مثاب نحوی از تحقق و تعین هستی انسانی و نسبت او با عالم تبیین نموده و کوشش کردیم نشان دهیم که این وضع وجودشناختی، چه تناسب و بلکه انطباق و تابعیتی با وضع انسان یهودی با لحاظ عقاید، شرایع و تاریخ و سرشت و سرنوشت قومی و مذهبی خاص آن دارد. به لحاظ عینی هم اخلاق یهودی و روح عقلانیت ابزاری مدرن هر دو در مصادیق واحدی منطبق اند که مهمترین آنها در این تحقیق صسرمایه-داری است. برای بررسی این مدعا، آراء صسومبارت و صوبر به عنوان مدعیان اصلی جدال بر سر ریشه های مذهبی سرمایه داری به نحو تطبیقی مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتیجه گیری ضمنی این تحقیق آن است که تکوین علوم مدرن با ظهور خدایی خاص و اخلاقیات دینی خاص در پیوند است. این پیوند تنها نسبتی معرفت شناسانه نیست؛ بلکه مهمتر از آن نحوی از تحقق انسان و تعین شرایط امکانی و جهات غایی آگاهی و اراد اوست. با این فرض پیداست اولا فهم ما در باب علم و عالم مدرن به مثاب اموری سکولار و بی نسبت با دین رنگ می بازد و ثانیا این مدعا که انقلاب در معانی دینی، بنیان جهان عینی و علمی ما را دگرگون می کند و مشخصا تعی ن مسلمان هستی انسان، مقتضی علم و عالم دیگری است، موجه به نظر خواهد آمد. بدین ترتیب این تحقیق می تواند در مسیر نقد علوم انسانی تجدد ناظر به ظهور جایگزین مسلمان آن به فضل الهی مفید باشد. کلمات کلیدی: تجدد، یهودیت، علوم انسانی مدرن، تاریخ، عقلانیت ابزاری، شریعت، سرمایه داری

دانش آموخته

• سید حسین شهرستانی

استاد راهنما

• حسین کچوئیان

  حسین کچویان (زاده ۱۳۳۸ در تهران) جامعه‌شناس ایرانی، استاد دانشکدهٔ علوم اجتماعی دانشگاه تهران و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی است. پژوهش‌های او عمدتاً در حوزه نظریه‌های کلان جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسی معرفت قرار دارد. او فارغ‌التحصیل دانشگاه منچستر و دارای تحصیلات حوزوی است.

استاد مشاور

• حمید پارسانیا

  استاد حوزه و دانشگاه / عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی