چکیده

دولت صفویه با نوعی تصوف مذهبی شروع به فعالیت و نفوذ در میان مردم کردند . به تدریج روی به سوی مسائل سیاسی و نظامی آوردند،که این مرحله را می توان تصوف سیاسی نامید . دراین دو مرحله دو گفتمان تشیع و تسنن حول گفتمان تصوف قرار داشتند . بعد از شکل گیری دولت صفوی تشیع وتصوف جذب هم شدند و تسنن طرد و حذف گردید . به مرورنیاز به فقه وفقهادر دولت جدید شیعی باعث بر جسته شدن تشیع فقیهانه شدودر مقابل تصوف رو به افول نهاد. دراین پژوهش برای تحلیل وبررسی مطلب فوق براین سوال تأکید شده است که : گفتمان های مذهبی در تأسیس و تثبیت گفتمان صفویه چه نقشی داشتند و چگونه بر متون آن عصر تأثیر گذار بودند ؟ فرضیه پژوهش عبارت است ازاین که گفتمان صفویه توانست با ارائه مفصل بندی جدیدی از عناصر بر گرفته از گفتمان تشیع و تصوف در قالب گفتمان تشیع صوفیانه هژمونیک شود و بعد از شکل گیری ، به تدریج با برجسته سازی دال های گفتمان تشیع و حاشیه رانی تدریجی گفتمان تصوف برای مدتی تثبیت شود .این تغییر و تحولات بر اساس شكل گیری ذهنیت مورخ در آن فضای گفتمانی،در جهت گیری متون آن عصر بسیار تاثیر گذار است. چارچوب نظری که بتوان مدعای فوق را بهتر تحلیل و بررسی نمود ، نظریه ی گفتمان لاکلاوموف است.این دو به توسعه مفهومی از گفتمان همت گماشته اند که بافرایندهای سیاسی سروکار دارد.مفهوم گفتمان فوکورا بادیدگاه های سوسور،دریدا،لاکان،گرامشی،آلتوسرو...درآمیختندونظریه ای پساساخت گرایانه ارائه دادندکه بر اساس آن ،همه ی پدیده های اجتماعی تحت تاثیر فرآیندهای گفتمانی شکل می گیرند. مفاهیم مهم به کار رفته در این نظریه "گفتمان"،"غیریت سازی"،"هژمونی"،"نشانه"را می توان نام برد. برای تحلیل متون از ساز و کار زبانی برجسته سازی و حاشیه رانی بهره گرفته که در واقع متن بین دو قطب مثبت و منفی سامان می گیرد . قطب مثبت به ما و قطب منفی به آن ها یا غیر بر می گردد. با توجه به محدودیت این تحقیق بخشی از دوره ی صفویه ،یعنی ازشیخ صفی(م735ه ق)تااواخر حکومت شاه طهماسب اول،مورد بررسی قرارگرفته است.دوره ی قبل از تاسیس دولت صفوی ازسال700ه ق، که شیخ صفی جانشین مرشدش( شیخ زاهد) شد،تا سال 905ه ق ،که شاه اسماعیل اول خروج کرد،به طور اجمالی بررسی شده است.اما ازسال905ه ق تا984ه ق یعنی دوره ی شاه اسماعیل اول وشاه طهماسب اول به طور تفصیلی پرداخته شده است.چون دراین دوره تحولات متعددی درگفتمان پیشین صفویه رخ داد .از جمله طرد وحذف تسنن ،برجسته نمودن غیر آن وغیریت سازی درمیان گروه های خودی صورت گرفت که ضمن متن اصلی به آن ها پرداخته شده است. واژه های کلیدی:نظریه گفتمان،تشیع،تصوف،تسنن،صفویه،لاکلا و موف.

دانش آموخته

• پروین حبیبی کردعلیوند

استاد راهنما

• سید علی اصغر سلطانی

  دانشیار گروه زبان انگلیسی، دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• محسن الویری

  استاد و مدیر گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام