بحث روش و روش شناسی از جمله مباحث پر اهمّیت در مسیر شناخت یك فیلسوف و ماهیت مكتب اوست. صدرالمتألّهین شیرازی(979-1050 هـ . ق) از مهمترین فلاسفه جهان اسلام است که در عین نقش مهم و تأثیر شگرفش در فلسفه اسلامی از جهات بسیاری مغفول و ناشناخته مانده است. یكی از نقاط مبهم در عرصه صدرا و صدراشناسی، روش فلسفی وی در استفاده از منبع مهم آیات و روایات است. اصطلاح «روش» ممكن است حوزه های متعدد و متفاوتی از اندیشه های صدرالمتألّهین و مكتب وی را شامل شود اما مقصود از روش شناسی ملاصدرا در این پژوهش، كشف و شناخت شیوه برخورد و مواجهه این حكیم عالی قدر با مؤلّفه وحی و سنّت در حل مسائل و معضلات فلسفی و جایگاه آیات و روایات در مقام اقامه برهان و اثبات مدّعاست. در حقیقت سؤال اساسی این است كه: مؤسّس و مبتكر حكمت عالی متعالیه، از آیات و روایات در كدام مرحله از اندیشه ورزی های فلسفی خویش استفاده كرده و تا چه میزان به وحی و سنّت اجازه ورود به حیطه فلسفه را داده است؟ آیا چنان كه حامیان روش عقلی محض صدرالمتألّهین معتقدند، وی به دلیل روش صرفاً عقلی و برهانی فلسفه، همچون حكمای بزرگ پیش از خود- البّته با اندكی تفاوت در كمّیت- شرع و نقل را در هر موضعی جز داوری و اثبات مدّعا به كار گرفته یا این كه وی با توسعه تعریف برهان در حكمت خویش و با تغییر روش فلسفه، استفاده از آیات و روایات را به مقام داوری و اثبات صدق و كذب گزاره های فلسفی و ثبوت محمول برای موضوع نیز كشانده است؟ پاسخ این پرسش، رخنه معرفتی بزرگی را در عرصه دین پژوهی از یك سو و صدراشناسی از سوی دیگر پر خواهد كرد. دیدگاه مختار این است كه روش صدرالمتألّهین، ممزوجی است از جهات ایجابی و نقاط قوّت دیدگاه های دوگانه روش شناسی صدرالمتألّهین با نفی جهات سلب و نقص هر یك از این دو نظر؛ امری كه ایضاح و اثبات آن، در گرو شناخت اركان حكمت متعالیه و توانایی ها و ناتوانی های آن ها ، تحلیل و تبیین دیدگاه های موجود در باب روش شناسی ملاصدرا با بررسی دلایل و مستندات هر یك از این آراء و جستار و كنكاش مورد به مورد مواضع استفاده صدرالمتألّهین از آیات و روایات در مباحث فلسفی حكمت متعالیه و براهین ارائه شده در آن است. واژگان كلیدی: صدرالمتألهین، روش شناسی، مقام داوری، مقام گردآوری، عقل، برهان، شرع(وحی)، نقل(سنّت)، عقل و وحی.
عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و سردبیر فصلنامه ذهن