چکیده

تحقیق حاضر با هدف تبیین دیدگاه فلاسفه، عرفاء و متکلمان در خصوص خیریت ذاتی الهی و خیرخواهی خداوند در قالب تبیین عقل از سوئی و تبیین مسأله از منظر قرآن و روایات در قالب تبیین نقلی سامان یافته است. این پژوهش، تحقیقی استکشافی و با تمرکز بر متون عقلی و نقلی است و در واقع در صدد تبیین این دیدگاه است که الف) تبیین کاملی از خیریت ذاتی و خیرخواهی خداوند بر پایه دلائل استوار عقلی قابل ارائه است. ب) خیریت ذاتی و خیرخواهی مطلق خداوند به ویژه با تمرکز بر مظاهر خیرخواهی از متون نقلی قابل اصطیاد و تبیین است. صفت خیرخواهی خداوند مبتنی بر خیریت ذاتی خداوند است و این صفت برآیند و حاصل سه صفت علم مطلق، قدرت مطلق و حکمت است. علیرغم توجه متکلمان مسیحی به این ویژگی حق تعالی و توجه جدی به آن در آیات و روایات، در متون اسلامی چندان مورد کنکاش و توجه جدی قرار نگرفته است. در این تحقیق ابتداء جایگاه خیریت ذاتی و سپس خیرخواهی او در علوم عقلی شامل، فلسفه، عرفان و کلام بررسی شده و سپس به متون نقلی پرداخته شده است. خیر از منظر فلاسفه و عرفاء مساوق وجود و بنابراین خیرخواهی به معنای اعطاء هستی است. خیرخواهی در قالب عنایت از سوی فلاسفه و در قالب تجلی از سوی عرفاء تبیین شده است. از ثمرات تحلیل فلسفی و عرفانی خیرخواهی قول به نظام احسن هستی است. متون کلامی عمدتاً در تبیین صفات ثبوتی حق تعالی بر صفات هشتگانه ثبوتی متمرکز بودهاند و در این بین نامی از خیر به میان نیاوردهاند تنها بعد از خواجه نصیرطوسی خیریت نیز در زمره صفات ثبوتی قرار گرفته است. اما خیرخواهی حق تعالی در اندیشه متکلمان اشاعره، معتزله و شیعه بر اساس حُسن و قبح عقلی قابل پیگیری است. خیرخواهی خداوند چه در قالب عنوان خیر و چه عناوین مترادف از صفات پرکاربرد در متون نقلی است و عمده نوآوری رساله حاضر معطوف به ارائه نظام خیرخواهانه مطلق حق تعالی متمرکز شده است. این نظام در بردارنده بررسی مظاهر خیرخواهی خداوند برای تمامی بشر و فارغ از کردار و رفتار مومنانه همچنین بررسی مظاهر و مجالی محبت و خیرخواهی ویژه خداوند برای مومنان میباشد. نتیجه حاصل از تبیین نقلی حاکی از حاکمیت مطلق خیرخواهی خداوند برای بشر میباشد. خیرخواهی خداوند ا ز منظر نقلی دارای شبکه مفهومی گسترده و مرتبط با صفاتی چون محبت، فضل و رحمت و اعمّ از اعطاء و حرمان است و در واقع به معنای آن است که هر آنچه در رساندن بنده به حقیقت عبودیت لازم باشد از سوی خداوند در اختیار بشر قرار میگیرد. خیرخواهی خداوند در تعامل با بندگان به عنوان اصل حاکم گاه در خیرخواهی عام و برای همه و گاه به عنوان پاداش رفتار بندگان و مومنان با عنوان خیرخواهی خاص در قالب مصادیق خیرخواهی تبیین شده است. در هر دو بخش با توجه به دستاوردهای علمی مرحوم علامه طباطبائی و با هدف تحدید مباحث، با تکیه بر آراء ایشان موضوع رساله پیگیری شده است. کلیدواژه ها : خیریت ذاتی، خیرخواهی، خیر عام، مظاهر خیرخواهی، علامه طباطبایی (ره)

دانش آموخته

• سعید روستاآزاد

  معاون فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم

استاد راهنما

• سید محمود موسوی

  دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• حسن معلمی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام