چکیده

نهج البلاغه به عنوان یکی از منابع اسلامی در بردارنده‌ی گزاره‌هایی سودمند درباره‌ی تاریخ می‌باشد که با بررسی آن می‌توان به تدوین مبانی نظری و انتقادی تاریخ از منظر امام علی(ع) نائل آمد. این رساله بر همین مبنا به اندیشه‌ی تاریخی امیر مومنان(ع) توجه نموده و طی چهار فصل در پی تبیین دیدگاه فلسفی ایشان درحوزه ی تاریخ و فلسفه انتقادی آن برآمده است. بررسی یافته های تاریخی نهج البلاغه نشان می دهد که ایشان امکان دست یابی به حقایق را مسلم دانسته و بر همین مبنا یکی از ارکان یقین و معرفت را شناخت تاریخی می دانند که با روش انس با تاریخ و درون فهمی حاصل می‌شود. با اینحال ایشان نیز موانعی را برای دست یابی به حقیقت بر شمرده اند که وابستگی های عاطفی و فتنه های اجتماعی از موانع بیرونی و پیروی ازهوای نفس و شیطان به عنوان مانع درونی به حساب می آید. ایشان سمت گیری های عاطفی که سبب تحریف تاریخ شده است را از اصول مسلم عقیدتی، که به عنوان پیش داده های ذهنی مطرح است، تفکیک نموده اند. امکان دست یابی به حقیقت تاریخی، بستر مناسبی برای شناخت حقیقی سنن و کشف روابط علی و معلولی به وجود می آورد که امیرمومنان وجود قوانین تاریخی را با الفاظ گوناگون بیان نموده اند و بر همین اساس با تعمیم کلی و پیش بینی های آینده نگرانه گذشته را معیار سنجش امروز و آینده دانسته اند. ایشان درتبیین گزاره های تاریخی، تاریخ را به ابعاد مادی و ظاهری آن تقلیل نداده بلکه با تحلیل های فرامادی و غیر محصور در چارچوب های صوری تاریخ را دو لایه و واجد مفاهیم کلی تر دانسته اند. و در نهایت ایشان در مقام اثبات درستی گزاره های تاریخی، از ساز و کار ادبیات نگارشی با استفاده از وحی، عقلانیت و بلاغت بهره برده و با بهره گیری از منبع وحیانی و سخنان پیامبر و به کارگیری اسناد مکتوب و غیر مکتوب در صدد اعتبار بخشی به داده های تاریخی خویش برآمده‌اند. مفاهیم کلیدی: روش شناسی، حقیقت، عینیت، قانون مندی، استدلال تاریخی، نهج البلاغه امیر‌المؤمنین.

دانش آموخته

• قدسیه خدامی دستجردی

استاد راهنما

• محسن الویری

  استاد و مدیر گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• محمود فتحعلی خانی

  عضو گروه فلسفه وكلام و معاون پژوهشی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه