چکیده

چك یده آنچه در این رساله مورد پژوهش قرار گرفته است، بحث از معنا و مفهوم عقل انسانی و انواع آن، و مفهوم و انواع ایمان دینی و عناصر و ابعاد تشکیل‌دهنده آن به عنوان فعل و وصف انسان مؤمن، و ابعاد و چگونگی تاثیر ایمان دینی بر عقل انسانی و قوای ادراکی و تحریکی آن از منظر آیات و روایات است. مسأله اصلی در این پژوهش آن است که ایمان دینی با مجموعه ابعاد و عناصر تشکیل دهنده آن، بر عقل مُدرِک و مُحرِّک انسان تاثیرات عامّ و خاصّ می‌گذارد. تاثیرات عامّ مربوط به مطلق عقل انسانی بوده، و شامل انواع مختلف عقل می‌گردد. در ابعاد عامّ تاثیر، ایمان با سازوکارهای مختلف ایجابی و سلبی، از جمله ممانعت از هجوم و غلبه دشمنان و رقیبان عقل، و معاونت در امر بازدارندگی و وادارندگی عقل با تغذیه آن از علوم حقّانی و امیال ربّانی، حفظ اصل سلامت عقل را تضمین می‌نماید. همچنین ایمان در مرحله‌ای از تغذیه عقل، آن را به منبع نور و کمالات، و معدن حبّ و جذبات الهی اتّصال داده، بر رشد و تقویت عقل افزوده، ظرفیت آن را ارتقا می‌بخشد. امّا تاثیرات خاصّ ایمان بر عقل، مربوط به شأن ادراکی و شأن تحریکی عقل می‌باشد. در ابعاد خاصِّ تاثیر، بیان می‌شود که ایمان بر قوای ادراکی، مانند قوای ظاهری و باطنی ادراک، و قوای تحریکی، مانند قوای باعثه و زاجره تاثیر می‌گذارد. آنچه از مباحث رساله به دست می‌آید، نشان می‌دهد، در مجموع ایمان دینی، هم نگهدارنده عقل آدمی‌ در برابر آفات علم و عمل، و هم تغذیه کننده و رشد دهنده آن، یعنی عامل استکمال عقل و عقلانیت ایمانی و دینی در زندگی دنیا محسوب می‌شود؛ و در آخرت نیز که محلّ بروز همین زندگانی دنیاست، ایمان دینی ملاک ثواب و بهرمندی عاقل مؤمن از موهبت عقل می‌باشد؛ لذا در روز حساب، مقدار عقل عطا شده به انسان مناط حساب او؛ و سلامت عقل و استکمال آن در پرتو تغذیه صحیح از ایمان دینی، ملاک ثواب او و کسب درجات بهشت خواهد بود. کلمات کلیدی: عقل، ایمان، تأثیر ایمان بر عقل، آیات، روایات و اصول کافی

دانش آموخته

• محمدحسین رجائی

استاد راهنما

• هادی صادقی

  مدرس حوزه و دانشگاه و معاون فرهنگی قوه‌قضاییه

استاد مشاور

• سید محمود موسوی

  دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

• سیدمحمدمهدی میرباقری

  عضو مجلس خبرگان رهبری و رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم