در میان عقاید و باورهای مذهبی، إعتقاد به معاد و روز رستاخیز از نافذترین و مؤثرترین باورها در جهت دادن به رفتار و منش آدمی بوده و است. این باور در اخلاق اسلامی نیز از جایگاه خاصی برخوردار است. همواره عرفاء و علمای اخلاق در تعلیم و تربیت، با نگاه آخرتگرایی به این امر میپرداختند. بررسی تأثیر معادباوری در رفتارهای انسان منوط به مطالعه رابطه جهانبینی و ایدئولوژی است. در این میان دو نظریه وجود دارد. برخی قایل به زایش مستقیم ایدئولوژی از جهانبینی شدند و گفتهاند هر جهانبینیای بدون دخالت هیچ ضمیمهای، ایدئولوژی خاصی را در بطن خود میپروراند و بعضی دیگر قایل به گسست میان جهانبینی و ایدئولوژی شده و هیچگونه پیوندی بین ایدئولوژی و جهانبینی را قبول ندارند. این پژوهش، ابتداء با نقد و بررسی نظریه «هیوم» رابطه جهانبینی و ایدئولوژی را در منابع اسلامی تبیین مینماید و سپس مهمترین راهبردهای تکامل ایدئولوژی را مورد بررسی قرار میدهد. هرچند باور به معاد تأثیرات فراوانی در اخلاق انسان میگذارد ولی این پژوهش سعی دارد تا به مهمترین مصادیق اخلاق فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در منابع اسلامی اشاره کند. کلیدواژه: معاد، آثار معادباوری، اخلاق فردی، اخلاق اجتماعی، اخلاق سیاسی، اخلاق اقتصادی، جهانبینی، ایدئولوژی، هیوم.
استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
دانشیار گروه روانشناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه