چکیده

انقلاب اسلامی ایران، در دو حوزه اندیشه و عمل، تأثیرات بسیاری بر جهان اسلام داشته است. یکی از موضوعاتی که زیر مجموعه تأثیرات انقلاب اسلامی بر جهان اسلام قرار می‌گیرد، تأثیر انقلاب اسلامی بر جنبش اسلام گرایی است. این تحقیق در قالب مصداق پژوهی در پی بررسی تأثیر انقلاب اسلامی بر جنبش اسلامگرایی پاکستان است. بسیاری از جنبشهای اسلامی در سراسر دنیا ریشه در فضای اسلامگرایی پاكستان دارد و این منطقه به سبب شرایط مستعدی كه دارد، زمینه رشد و پرورش اندیشه‌ها و جنبشهای اسلامی می‌باشد. ویژگی دیگر كشور پاكستان تنوع اندیشه‌های و طیفهای مختلف اسلامگرایی است كه گاه تا سر حد تضاد با یكدیگر اختلاف دارند. جنبش اسلام گرایی پاکستان یکدست و همگن نبوده و شرایطی تعارض آلود دارد، و تضادها نیز گاه تا سرحد نسبت کفر و ارتداد، قتل و جنایت پیش می‌رود. با عنایت به تنوع جنبش اسلامگرایی در پاکستان و وجود متغیرهای فراوان، میزان و ماهیت تأثیرگذاری انقلاب اسلامی بر این جنبش نیز متفاوت بوده است. تحقیق مذكور، در چارچوب نظری گفتمان، گفتمان كلان اسلامگرایی پاکستان را در سه خرد- گفتمان : شیعی، گفتمان رادیكال سنی و گفتمان معتدل یا میانه رو، مورد بررسی قرار داده است و میزان تأثیرگذاری انقلاب اسلامی بر هریك از گفتمانهای مذكور را تبیین كرده است. به نظر می‌رسد، انقلاب اسلامی در خودآگاهی و تحرك سیاسی، اجتماعی و مذهبی شیعیان تأثیر مستقیم و مثبتی داشته است. در حالی که قبل از انقلاب اسلامی، از نظر دینی عوام زدگی، خرافات و جهل بر جامعه شیعی سایه افکنده بود، انقلاب اسلامی، آنان را به سوی دین و معارف دینی سوق داد. همچنین تحرک و خودآگاهی سیاسی را در میان آنان تقویت کرد و مطالبات سیاسی آنان را افزایش داده و نقش آنان را در عرصه سیاسی در قالب احزاب بیشتر کرد. اما از سوی دیگر این خودآگاهی و تحرك شیعه، به علاوه برخی سیاستهای خارجی نظام جمهوری اسلامی ایران، در گفتمان سنی رادیكال، تأثیرات منفی بر جای گذاشته است. این گفتمان که فرقه گرایی به عنوان دال مرکزی در آن خودنمایی می‌کند، انقلاب اسلامی را انقلابی شیعی تلقی کرده و هدف آن را گسترش شیعه شمرد. این در حالی بود که مطالبات و تحرک سیاسی و دینی وشیعیان پاکستان نیز افزایش یافت. در نتیجه، این گفتمان، به مقابله با انقلاب اسلامی پرداخت و تأثیر منفی بر جای گذاشت. گفتمان میانه رو یا معتدل، که دال مرکزی آن اسلامگرایی سیاسی بود، تأثیرات مثبتی از انقلاب اسلامی کسب کرد و به انقلاب اسلامی و پیروزی آن به عنوان یک الگو نگریست. این تأثیرات را اگر بخواهیم بر روی برداری نشان دهیم، ‌از تأثیرات مثبت شروع می‌شود(‌شیعیان پاكستان) و به صورت منظم به سمت منفی بردار حركت می‌كند(‌گروههای رادیكال سنی). اما در مجموع با بررسی تاریخی تعاملات گفتمان رادیکال می‌توان به این نتیجه رسید که روند تأثیرپذیری از انقلاب اسلامی و تعامل با جمهوری اسلامی ایران، رو به رشد بوده است و این امر معلول منطقی شدن سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، پختگی دستگاههای تبلیغی، آموزشی و دینی مرتبط با خارج از كشور و وجود دشمن مشتركی مانند امریكا و اسراییل است. همچنین قدرتمند تر شدن جمهوری اسلامی ایران، سعه صدر مس‍‍‍ؤولین و فعالیتهای تقریبی و شبهه زدایی، ‌خود زمینه این تحولات را ایجاد كرده است.

دانش آموخته

• سید مهدی علیزاده موسوی

  اینجانب سید مهدی علیزاده موسوی، در شهر قم در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمدم. تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در قم گذراندم و پس از سیکل در سال ۱۳۶۲ به حوزه علمیه قم وارد شدم و در مدرسه مبارکه رضویه مقدمات را گذراندم. همزمان با تحصیل در حوزه علمیه دروس دبیرستان و سپس دانشگاه را

استاد راهنما

• غلامرضا بهروزی لک

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی