دین اسلام بعنوان آخرین و کاملترین دین آسمانی شامل سادهترین مسائل فردی و اجتماعی تا عمیقترین مسائل هستیشناسی به اندازه عمر و عمق هستی است. شرایط فکری و فرهنگی مسلمانان صدر اسلام و محصور بودن پیشوایان معصوم از طرفی و برخوردار بودن آموزههای دینی از عمق و ژرفای و بواطن و مراتب از طرفی دسترسی به قله رفیع معارف اسلامی را محدود کرد. بر این اساس دغدغه متفکران مسلمان در هر عصری خصوصاً بعد از عصر ترجمه دستیابی به فهم درست آموزههای دینی بود. در این میان خردورزان و فیلسوفان اسلامی به ویژه صدرالمتألهین از اصول و مبانی علم شریف فلسفه برای هستیشناسی و اثبات و تبیین گزارهها و آموزههای دینی بهره گرفته است. ملاصدرا در حوزه خداشناسی با طرح اصول و مبانی فلسفی همچون: اصالت وجود و تشکیک وجود برای اثبات ذات حق و توحید ذاتی و صفاتی و افعال و عدم ترکیب ذات حق تعالی و فقر ذاتی ممکنات بهره جسته است. و با طرح اصل فلسفی بسیط الحقیقۀ کل الاشیاء مسأله پیچیده کثرت در وحدت و وحدت در کثرت را حل نموده و مسأله علم الهی به اشیاء قبل از ایجاد و عینیت ذات و صفات و اثبات همهی کمالات و اوصاف را برای حق تعالی را برهانی میکند. ایشان در حوزه نبوّت بعد از اثبات ضرورت نبوّت با تقسیمبندی انسانها، پنج گروه جایگاه نبی را بعنوان کاملترین انسان مشخص میسازد و او با طرح قوس نزول و صعود پیامبر را بر قلۀ رفیع قوس صعود قرار داده و با تشریح قوای سهگانه حساسه، متخیّله و عاقله انسان پیامبر را جامع الانوار حسی و خیالی و عقلی میداند. همچنین ملاصدرا با اشاره به مراتب عقل: عقل هیولانی، عقل بالملکه، عقل بالفعل و عقل بالمستفاد پیامبر را موجودی میداند که با عقل فعال متصل و متحّد شده و همه علوم و حقایق را از او دریافت میکند و او نبوت را منقطع ندانسته و امامت و ولایت فقیه را در مسیر نبوت میداند. ملاصدرا در حوزه معاد اصول بیشتری را تأسیس نموده تا مشکل معاد جسمانی را به زیبایی حل کند، ایشان از دو اصل اصالت وجود و اینکه تشخیص هر چیزی به وجود است نتیجه میگیرد که حقیقت انسان همیشه محفوظ است و او وارد محشر میشود گرچند ظاهر انسان متغیر باشد. و او از قاعده فلسفی تشکیک وجود اثبات میکند که بدن اخروی هر شخص همان بدن دنیوی او است. و با ابتکار حرکت جرهری ادعا میکند که بدن اخروی او همان بدن دوران کودکی است که تکامل یافته است. او همچنین با طرح اصولی همچون: شیئت شییء به صور ت است نه به ماده، وحدت شخصیه وجود و تجرد قوه خیال و.... جنبهی از جنبههای مبهم معاد و نحوه حشر انسانها حتی همه موجودات را روشن میکند. واژگان کلیدی: فلسفه، فلسفه اسلامی،روش فلسفی،ملاصدرا،دین،عقل.
استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام