چکیده

پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) صحابه نزد سایر مسلمانان دارای جایگاهی ارزشمند و منزلتی والا گردند؛ لذا انتظار می رفت پس از رحلت آن بزرگوار این صحابه که اکنون به عنوان خواص و الگو در جامعه مطرح بودند ادامه دهنده سیره نبوی باشند؛ اما آنان با نافرمانی از سنت های پیامبر(ص) و از طرفی غلبه سنتهای جاهلی که تا قبل از ظهور اسلام بدان دچار بودند مسئولیت خود را در این زمینه فراموش نمودند. در این راستا پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی روند این تغییرعملکرد صحابه از سنت پیامبر(ص) را در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و قضایی در زمان سه خلیفه نخست مورد بررسی قرار داده است و پس از نشان دادن انحرافات جامعه اسلامی در این دوران به چگونگی عملکرد و واکنش صحابه در دوران حکومت امیرالمومنین(ع) و مقابله آنان در برابر اقدامات اصلاح گرایانه آن بزرگوار پرداخته شده است. صحابه در این دوران در قالب جریانهایی همچون «انصار»، «مهاجر»، «بنی هاشم»، «بنی امیه» و «قاعدین» نقشهای مثبت و منفی در مواضع سیاسی، نظامی و فرهنگی ایفا نمودند. در پایان می توان گفت پیامد این نقشها در این دوران نشان داد همان گونه که صحابه همسو با امام در تثبیت حکومت آن بزرگوار نقش سازنده ای را داشتند، در مقابل یکی از مهمترین عوامل ضعف و شکست حکومت آن حضرت صحابه ای بودند که با سوء استفاده از پایگاه معنوی و اجتماعی خود نزد مسلمانان فضای شک و تردید در انتخاب حق را در جامعه ایجاد کردند و با عملکرد اشتباه خود در صحنه های مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بدعت های فراوانی به وجود آوردند که تا قرن ها دامن گیر جامعه اسلامی گردید. کلمات کلیدی: امیرالمومنین علی(ع)، نقش صحابه، تغییر عملکرد، پیامدهای سیاسی، پیامدهای فرهنگی، پیامدهای فرهنگی.

دانش آموخته

• معصومه کاوند

استاد راهنما

• زهرا روح اللهی امیری

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام