چکیده

این پژوهش بر آن است که فلسفه تاریخ توین بی را با فلسفه تاریخ در قرآن کریم با روش مقایسه ای مورد بررسی قرار دا ده و وجوه تشابه و تمایز منطق تاریخی از دیدگاه توین بی را با نظرات تاریخی قرآن کریم بیان نمایید. فرضیه ما بر این قرار گرفت که بین فلسفه نظری تاریخ در دیدگاه توین ب، و از منظر قرآن علی رغم وجود تفاوتهای آشکار بخصوص در مصادیق، شباهت هایی مخصوصا در مفاهیم کلی وجود دارد. بنابراین با جزیی کردن موضوع در سه فصل مسیر و محرک وهدف تاریخ، پس از بررسی نظریات هر دو به مقایسه اجمالی آنها پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که این دو در نگاه کلی نگر و جامعه نسبت به مسیر تاریخ اشتراک داشته و هر دو معتقد به قانون مندی و روند تکاملی جریان تاریخند. اما طبق نظر قرآن دین نقش ساختاری و اصلی و محوری در مسیر تاریخ دارد در حالی که به نظر توین بی دین در موازات مسیر تاریخ حرکت مستقلی داشته و نسبت به تاریخ نقش آنی و سطحی دارد نه نقش اصلی و ساختاری و زیر بنایی. علاوه بر این تفاوت مصداقی از دین در دو دیدگاه فوق کاملا مشهود است. در بحث محرک تاریخ، قرآن، خداوند را به عنوان محرک اول و محرک اصلی و اساسی تاریخ میداند و انسان مختار به عنوان محرک دوم، اختیار و اراده‌اش در طول اراده انسان قرار دارد نه در عرض آن. در حالی که در نظر توین بی فرایند تهاجم و تدافع و اقلیت خلاق، محرک اصلی تاریخ اند، و نقش خداوند به عنوان محرک بسیار کمرنگ است. همچنین همه انسانها نمیتوانند محرک تاریخ باشند و فقط اقلیت خلاق این توانایی را دارند. که این نظر توین بی استعداد و توانایی بالقوه همه انسانها در حرکت آفرینی تاریخ را نفی میکند. توین بی مانند نظر قرآن پیشرفت یک سویه مادی و نخوت و تکبر را عامل افول تمدنها میداند. وی در عین حال که معتقد به غایتمندی تاریخ است اما اهداف مشخصی را برای حرکت تاریخ ذکر نمی کند، در حالی که از نظر قرآن، این هدف تاریخ است که به مسیر و محرک تاریخ شکل و جهت میدهد، و در غایت تاریخ تحقق مییابد، و غایت تاریخ از نظر توین بی مصداقا با غایت تاریخ در قرآن تفاوت دارد. اما نکته مهمی که در مقوله هدف و غایت تاریخ، وجود دارد این است که توین بی تاکید و توجه زیادی به نقش دین و خداوند در این مرحله داشته و صراحتا می گویید حرکت تاریخ به سوی حکمت الهی و حکومت دینی جهانی سوق می یابد. وی در این جا به نظریه حکومت الهی جهانی در قرآن بسیار نزدیک می شود اما مانند دو مقوله قبل، از نظر مصداقی هم در نوع حکومت دینی و هم در ویژگی ها، مثل رهبری آن تفاوت وجود دارد. کلید واژه: فلسفه تاریخ، فلسفه نظری تاریخ، نگرش تاریخی قرآن، توین بی، مسیر تاریخ، محرک تاریخ، غایت و هدف تاریخ.

دانش آموخته

• زهرا عابدینی

استاد راهنما

• حسین مفتخری

  استاد گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

استاد مشاور

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام