چکیده

غیبت از گناهان کبیره و محرمات و موضوعات مشهور فقهی است که اغلب فقها در باب مکاسب محرمه آثار خود به تفصیل و تبیین آن پرداخته اند. غیبت در اثر عواملی خاص در حوزه روابط بین مؤمنین شکل می گیرد و افزون بر اینکه آثار ویرانگری بر آبروی افراد دارد اگر در رسانه های ارتباط جمعی رخ دهد به دلیل اقتضائات خاص رسانه، توان تخریبی چند برابری می یابد. این پژوهش ـ که در نوع خود بی سابقه است ـ با روش اسنادی (کتابخانه ای و آرشیوی) به بررسی مفهومی غیبت و رسانه های ارتباط جمعی و موارد مرتبط با آنها می پردازد و پس از بررسی آراء فقیهان گذشته و معاصر شیعه، تعریف مشخصی از غیبت (آشکارسازی عیب پوشیده مؤمن به قصد انتقاص) را ارائه داده و با محور قرار دادن آن، موارد گوناگونی از تولیدات رسانه ای مبتنی بر صوت، تصویر و متن، را از نظر گذرانده و به این نتیجه می رسد که مصادیق غیبت در محتواهای رسانه ای کم نیست؛ هرچند می شود برخی از آنها را از باب مستثنیات غیبت، مجاز (جواز به معنی الاعم) و از حکم حرمت بیرون دانست. تولیدات رسانه ای مورد بررسی در این پژوهش از «تلویزیون، اینترنت و فضای مجازی» انتخاب شده اند. برنامه های تولیدی این ابزارهای ارتباط جمعی در قالب «مسابقه ها، دوربین مخفی، مستندها، گزارش های خبری، مصاحیه ها و برخی از محتواهای شبکه های مجازی» است که نمونه های قابل توجهی از غیبت را در خود داشته اند و به دلیل قدرت تأثیر و دامنه نفوذ این ابزارهای ارتباطی، خسارت های جبران ناپذیری بر آبرو و شخصیت افراد غیبت شونده گذاشته اند. از این رو افزون بر ارائه موضوعات همسو و مکمل با این پژوهش برای توسعه هرچه بیشتر تحقیق در فقه و اخلاق رسانه، پیشنهاد شده است که مؤثرین در امر تولید محتواهای رسانه ای به این مسائل توجه ویژه تری کرده و با بازنگری در مقررات و الزامات رسانه بر مبنای احکام شریعت اسلام، به سوی تولیدات اخلاقی و هنجارمند پیش بروند که در این باره راهکارهای زیربنایی نیز ارائه شده است.

دانش آموخته

• سعید احمدی بن کمری

استاد راهنما

• کریم خان محمدی

  استاد گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• نعمت الله کرم اللهی

  دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام