چکیده

علمای روحانی در طول تاریخ اسلام و ایران نقش مهمی در هدایت و جهت دهی جریانات سیاسی اجتماعی داشته اند. آنان همواره در تلاش بوده اند تا ضمن برخورد با استبداد داخلی پرچمدار مبارزه با نفوذ بیگانگان نیز باشند. این پژوهش بمنظور بررسی زندگی سیاسی اجتماعی سید محمد باقر شفتی در دوره قاجار انجام شده است و هدف آن روشن ساختن تأثیر ایشان بر حیات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران بخصوص بر جریانات شهر اصفهان می باشد. محمد باقر سهم قابل توجهی در هدایت و رهبری حرکتها و شورشهای اجتماعی داشته است و بر این اساس فرضیه اصلی پژوهش حاضر بدین صورت تدوین شد: "در دوران سلطنت قاجار سید محمد باقر شفتی مانند دیگر علما و مجتهدان در تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه تأثیر مستقیم داشت." پس از بررسی منابع مرتبط با موضوع نقش علما در تاریخ دوره مذکور بویژه سید محمد باقر شفتی، فرضیه پژوهش تأیید گردید بدین معنی که ایشان در تحولات و روند شورشهای اصفهان نقش هدایت کننده و جهت دهنده را بعهده داشته است. پژوهش حاضر در چهار فصل تدوین شده است. فصل یکم: شامل طرح پژوهش است که در آن به طرح موضوع علت انتخاب آن، سابقه پژوهش، سؤال، فرضیه ها، مفاهیم، اهداف و روش پژوهش پرداخته شده است. زندگی نامه وی، مهاجرت به عتابات، اساتید و شاگردان، آثار وی، فرزندان و در نهایت وفات ایشان در فصل دوم بررسی شده است. در فصل سوم: با توجه به تقارن حیات سید محمد باقر با سلطنت فتحعلی شاه و ارتباط این دو با یکدیگر به نقش سید در جریانات این دوره تشریح شده است. شورش الوار لبنان مهمترین حرکتی است که با تأثیر مستقیم وی در این دوره افتاده است. فصل چهارم: پژوهش به ارتباط سید محمد باقر با دوره سلطنت محمد شاه قاجار پرداخته است. در این فصل به بررسی شورشهایی که وی در آنها نقش داشته و به مسأله هرات بصورت گذرا اشاره شده است. حمایت شعیان مقیم کربلا (که به مسأله کربلامعروف شده بود) آخرین جریانی، که وی در حیات خود در آن نقش داشته. مسأله کربلا بوده است. ایشان در مقابل سرکوب شعیان مقیم کربلا توسط عثمانی به حمایت از آنان پرداخته است. در بخش نتیجه گیری پس از تحلیل منابع مرتبط، مشخص می شود که سید محمد باقر شفتی به عنوان یک روحانی و مجتهد طراز اول در تحولات سیاسی و اجتماعی دوره قاجار بویژه شهر اصفهان نقش و تأثیر اساسی داشته است.

دانش آموخته

• فروغ مهدی فر

استاد راهنما

• علی اصغر مصدق رشتی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی

استاد مشاور

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی