چکیده

در دنیای امروز میزان اهمیّت، تاثیرگذاری و جذّابیت رسانه ها به خصوص سینما برکسی پوشیده نیست. غالب کشورها و ایدئولوژی های جهان در تلاشند تا مفاهیم مورد پذیرش خویش را از طریق رسانه های جمعی به گوش جهانیان برسانند. در نگاه اوّل جامعه اسلامی نیز باید از این ظرفیّت فوق العاده برای ترویج اخلاق حسنه اسلامی استفاده نماید. امّا سؤال این است که آیا ابزار های مدرنی چون سینما پیام های اخلاقی را بدون هیچ دخل و تصرّفی به مخاطب خویش منتقل می کنند؟ یا این رسانه ها به دلیل خواص ذاتی خود، قابلیت انتقال مفاهیم اخلاقی را نداشته و اصولاً با اخلاق اسلامی قابل جمع نیستند؟ که در این صورت استفاده از آنها برای ترویج اسلام، تاثیری معکوس برجای خواهد گذاشت.این پایان نامه برای جواب به این سؤال در قدم اوّل را روش کتابخانه ای به تعریف اخلاق اسلامی از دیدگاه علمای شیعه (و بیشتر ناظر به آراء حضرت آیه الله مصباح یزدی) پرداخته است. در این دیدگاه همه رفتارها و ملکات انسانی که قابل مدح و ذم باشند و دارای صبغه ارزشی، خواه مربوط به رابطه انسان ها با یکدیگر، یا رابطه انسان با خدا، یا رابطه انسان با خود و یا حتّی رابطه انسان با طبیعت، در حوزه اخلاق قرار می گیرند؛ که اگر در مسیر کمال نهایی انسان که همان فلاح و رستگاری است قرار داشته باشند، اخلاقی و الاّ غیر اخلاقی محسوب می گردند. در این دیدگاه اخلاق هم در تعیین مصداق هدف نهایی و ملاک ارزش گذاری و هم در مقام تشخیص و تعیین افعال ارزشمند و ضد ارزش به شدّت نیازمند اعتقادات و دستورات دین است. در گام بعد، پس از تعریف ذات سینما و ماهیّت تکنولوژیکی آن (عمدتا ناظر به آرای شهید آوینی)،دیدگاه های مربوط به رابطه دین و رسانه حول سه نظریه «ذات گرایانه»، «ابزارانگارانه» و«اقتضاءگرایانه» بحث گردیده و نهایتاً دیدگاه اقتضاءگرایانه به عنوان نظریه ای که قائل به تعامل میان اخلاق و سینما است مورد تایید قرار می گیرد.امّا در فصل بعد، سه فیلم سینمایی «اخراجی ها 3» ، «سگ کشی» و «عروس» (پرفروش ترین فیلم های سال های 1369،1379،1389 به عنوان نمونه هایی از فیلم های سینمایی بعد از انقلاب) با ترکیبی از برخی روش های کیفی و با رویکردی اخلاقی مورد نقد و بررسی قرار گرفته، تا علاوه بر اثبات امکان تعامل اخلاق و رسانه، الگویی نو برای عیارسنجی و تولید فیلم های سینمایی با نگاه اخلاقی ارائه داده باشد. کلمات کلیدی: اخلاق، سینما، هنرتکنولوژیک، ماهیت سینما، ذات گرایانه، ابزارگرایانه، اقتضا گرایانه

دانش آموخته

• محمد هادی مهدی یار

استاد راهنما

• سید حسین شرف الدین

  عضو هیات علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

استاد مشاور

• حمید میرخندان

  دانش آموخته دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام و عضو هیات علمی دانشکده صدا و سیما قم