چکیده

مشروعیت قانون و مداخلات قانونی در نظریات مختلف مبانی گوناگونی دارد. فضیلت گرایان با چارچوب‏بندی مبانی خویش از بنیان‏های انسان‏شناختی و ارزش شناختی به اصول و قواعدی در مورد جامعه و سیاست رسیده‏اند و در حقوق نیز بسیاری از جرائم غیر ضرری به دیگری مانند زنا، همجنس‏بازی، قوادی را ممنوع دانسته‏اند. فضیلت‌گرایی شامل طیف گسترده‏ای از فیلسوفان یونان مانند سقراط افلاطون و ارسطو تا فیلسوفان مسلمان مانند فارابی، ابن‌سینا و ملاصدرا و اندیشمندان مدرن و پست‌مدرن مانند آنسکوم، فوت، مک‌اینتایر و اسلوام می‏شود. باوجود اختلاف در جزئیات و مبانی، تأکید همه فضیلت گرایان نیاز امروز نظریات سیاسی و حقوقی به دخالت اخلاق در سیاست و حقوق است. هدف اصلی این پژوهش «بررسی اقتضائات و دلالت‏های فضیلت‏گرایی حکمای اسلامی در توجیه و تبیین الزامات حقوقی» است. از دیدگاه این پژوهش فارابی، ابن‌سینا، خواجه نصیرالدین طوسی و ملاصدرا مهم‌ترین فضیلت گرایان اسلامی هستند که عمق اندیشه‏های آنان توان تدوین و تنظیم یک نظریه سیاسی - حقوقی را داراست. فارابی و خواجه‌نصیر اندیشه‏های خویش را برای رسیدن به نتایج حقوقی از چیستی انسان و ارزش‏های بنیادین او شروع کرده‏اند و در تدوین نظریه حقوقی خویش به مسائل خرد و جزئی مبانی جرم‏انگاری نیز رسیده‏اند، اما در مباحث فلسفه و مبنای قانون اگر چه بر لزوم دخالت اخلاق در تدوین و وضع قانون اشاره داشته‏اند، اما به‌صورت کلی به اصل زرین عدالت به‌عنوان مقدمه ترویج فضائل و ازاله رذائل در جامعه پرداخته‏اند. در مقابل ابن‌سینا برای گسترش خیرات و ازاله رذائل در جامعه بر قانون‏گذار لازم دانسته تا برخی امور مانند زنا و قوادی و همجنس‌بازی و همچنین قمار و ربا چون مضر به ارکان مدینه فاضله مانند خانواده و اقتصاد سالم است را ممنوع کند. ملاصدرا نیز در قرائت بی‌نظیر خویش از فضیلت‏گرایی انسان و اجتماع را قافله‏ای در مسیر الی الله دانسته است که انبیا علیهم‌السلام به‌عنوان سیاستمداران مشروع الهی رؤسای این قافله هستند. سیر و تکامل و سعادت ابدی و اصیل انسان نیاز به بدن مادی و نظم در بقا و اسباب بقای آن دارد؛ بنابراین تمام اموری مانند زنا که موجب ضرر به نسل و خانواده و اموری که موجب ضرر به اموال است مانند دزدی، ربا و قمار و اموری که باعث ازبین‌رفتن امنیت و بقای نفس است؛ مانند قتل و بغی را ممنوع است.

دانش آموخته

• علی جلینی

استاد راهنما

• محمود حکمت نیا

  محمود حکمت نیا، حقوقدان، نویسنده و محقق اسلامی و دارای دکترای حقوق از دانشگاه تربیت مدرس است. وی با رتبه استادی، عضو هیئت علمی گروه فقه و حقوق پژوهشکده نظام‌های اسلامی، معاون سابق آموزش و پژوهش و عضو هیئت امنای پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، عضو هیئت علمی وابسته پردیس فارابی دانشگاه تهران و عضو حقیقی شورای فرهنگی اجتماعی زنان شورای عالی انقلاب فرهنگی و سردبیر مجله علمی پژوهشی حقوق اسلامی و سردبیر مجله دین و قانون است.

استاد مشاور

• محسن جوادی

  استاد گروه فلسفه اخلاق دانشگاه قم