در این نوشته با روش توصیفی به مقایسه تطبیقی دو گروه نقل گرا از شیعه و سنی پرداختیم و با بررسی نظرات ایشان و تقسیم كاركرد عقل در امور دینی به سه حوزه توانایی هستی شناسانه، معرفتشناسانه و سنجشگرانه عقل، به این نتیجه رسیدیم كه با توجه به عدم ارزش معرفتی عقل نزد آن دو، در اغلب موارد، عمل به عقل را با دوری از دینِ حق، مساوی میپنداشتند. از جهت توانایی هستی شناسانه عقل، هر دو مانند عقل گرایان قائل به عدم توانایی عقل در جعل حكم شرعی بودند. اما در بعد معرفتشناختی شاید تنها جایی كه بتوان قاطعانه تفاوتی بین آن دو قائل شد بحث تجسیم باشد كه اهل حدیث به آن قائل میشدند و اخباریان تاویل میبردند؛ اگرچه شاید در برخی نتایجِ حُسن و قبح عقلی در كلام و مباحث مبنایی شرع مثل اثبات صانع بتوان گفت اخباریان كمی به عقل توجه مینمودند اما آنجا نیز در واقع مثل اهل حدیث حكم عقلی مورد تایید شرع را میپذیرفتند و تفاوت اصلی، در نقلهای طرفین بود؛ نه در توجه یا عدم توجه به عقل. همچنین هیچیك لوازم عقلی حكم شرع را، شرعی نمیدانستند و اگرچه برخی از اهل حدیث در مواردی، و اخباریان همگی حسن و قبح را عقلی میدانستند اما هیچكدام اینرا برای كشف حكمی شرعی كافی نمیدانستند. همچنین با این وجود كه هردو عملا چینش منطقی صغری و كبری را قبول داشتند، با علوم عقلی مثل منطق، فلسفه و كلام به شدت مخالفت میورزیدند. در بعد سنجشگری و تعارض عقل و نقل نیز نقل را مقدم میساختند. در آخر پیشنهادهایی مطرح شد كه اكثرا ریشه در ارتباط عملكرد متحجرانه، با تفكرات نقل گرایی داشت. یادآور میشویم كه در جمع آوری اطلاعات، روش كتابخانهای را پیموده ایم. كلید واژه: اهل حدیث، اخباریان، جایگاه عقل، نقل گرایی، عقل گرایی
عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام
دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام