چکیده

این پژوهش بخش‌هایی از دوران حاکمیت ناصرالدین شاه را در بر میگیرد و حول محور دو شخصیت امیرکبیر و میرزا حسین خان که هر دو صدر اعظم ناصرالدین شاه بوده و دست به اصلاحاتی در ساختار جامعه زده اند، میچرخد. امیرکبیر به محض رسیدن به صدارت ابتدا به اصلاح امور مالیاتی پرداخت. بدین ترتیب که از مخارج دولت کاست و بر عایدات آن افزود و با سیستمی که در امور گمرکی به کار برد، توانست اوضاع مالی را سر و صورتی دهد. و نیز از زمینه مسائل نظامی، ابتدا به ایجاد امنیت که آن را لازمه اجرای سایر طرحهای خود میدانست و سپس به تقویت بنیه دفاعی کشور پرداخت. در زمینه امور فرهنگی نیز به انتشار روزنامه وقایع اتفاقیه، تأسیس مدرسه دار الفنون، انتشار کتاب و ... مبادرت ورزید و نیز در زمینه امور اداری، در وزارت عدلیه و نیز سیستم پستی یا چاپار خانه‌ای تحولات مثبتی را سبب گردید. اما افسوس که پس از او در دوره صدارت صدراعظم بعدی این امور به کلی فراموش شد تا اینکه نوبت به صدارت میرزا حسین خان سپهسالار رسید. او نیز همچون امیرکبیر به فکر آبادانی و پیشرفت کشور بود. لذا ابتدا دستور داد تا اصلاحات دوره امیرکبیر دوباره از سر گرفته شود و در زمینه مسائل اقتصادی، ابتدا به اصلاح سیستم مالیات گیری و سپس امور مالی و خزانه و پس از آن به بسط و توسعه صنعت در کشور پرداخت. در زمینه سرمایه گذاری خارجی که نکته اختلافی میان عملکرد او و امیرکبیر میباشد، برخلاف امیرکبیر با مسئله سرمایه گذاری خارجی که به صورت یک جریان و یا یک تفکر غالب در جامعه، درآمده بود، موافقت نمود. و لذا مسئله امتیازنامه رویتر پیش آمد. اما زمانی که دید هیچگونه حمایتی از سوی کشور متبوعش نسبت به وی وجود ندارد و وی اساسا قادر به انجام تعهداتش نمیباشد، با زیرکی تمام، طرح را ملغی اعلام نمود و دلیل عقلی و محکمه پسندی نیز برای آن یافت. و بدین ترتیب جلوی ضررهای احتمالی را گرفت. در زمینه امور اداری نیز همچون امیرکبیر دست به اصلاحات ساختاری و نیز در امور فرهنگی به تأسیس مدرسه، انتشار روزنامه‌هایی در ساختارهای جدید و... زد. در زمینه مسائل اداری در وزارت عدلیه و نیز سیستم پستی کشور و نیز برای سهولت در انجام کارها، به ایجاد وزارتخانه‌های مختلف مبادرت ورزید. در مجموع میتوان گفت امیرکبیر و میرزا حسین خان به عنوان دو شخصیت آگاه و روشنفکر و دلسوز، به اصلاح وضع آشفته کشور پرداخته و موجبات ترقی آن را فراهم آوردند.

دانش آموخته

• مریم قادری

استاد راهنما

• علی اصغر مصدق رشتی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی

استاد مشاور

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی