چکیده

بخش اول به بحث کلیات می پردازد. در فصل اول علم کلام از دیدگاه های مختلف بررسی می شود. در واقع علم کلام دانشی است که به استنباط تنظیم و تبیین معارف و مفاهیم دینی پرداخته می شود. در فصل دوم به تفاوت فلسفه و عرفان و کلام می پردازد و در فصل سوم به روش شناسی اما خمینی و قاضی سعید در مباحث کلامی می پردازد. بخش دوم به مباحث دین پژوهی از جمله تعریف دین، اهداف، انتظارات از دین، و قلمرو دین می پردازد. که نظر صائب در این زمینه این است که قلمرو دین در عرصه های خداشناسی، نبوت و معاد حداکثری است و در این محورها به تمام نیازهای بشر پاسخ گفته است. بخش سوم که اصلی ترین بخش تحقیق اسات به اهم مباحث کلامی از دیدگاه آن دو بزرگوار می پردازد. فصل اول که الهیات سلبی است قاضی سعید به قائل به نفی صفات برای خداوند می باشد و در برهان بر این مطلب می فرمایند که اکمال توحید برای خداوند نفی صفات از ذات خداوند است در مقابل امام خمینی قائل به اثبات صفات ثبوتیه برای خداوند می باشند. در فصل دوم به ادله اثبات وجود خداوند می پردازد. در فصل سوم به بحث تفاوت اسم صفت و توحید صفاتی می پردازد. اسم الهی بر ذات همراه با صفات دلالت می کند. قاضی سعید در این بحث قائلند که تمام صفات سلب اعدامند و همه بر وجود بر می گردند. ولی امام خمینی می فرمایند که اوصاف حقیقیه محضه و ذات اضافه عین ذات می باشند. در فصل چهارم به توحید افعالی پرداخته می شود توحید افعالی از دیدگاه قاضی سعید یعنی اینکه هر فعلی که در عالم خلق صادر می شود از هر فاعلی که باشد در حقیقت از خداوند می باشد و از دیدگاه امام خمینی یعنی اینکه خداوند در فعل واحد بوده و در الهیت شریک ندارد. فصل پنجم توحید عبادی است که از نتایج توحید افعالی می باشد. وقتی ثابت شد که تمامی افعال از خداوند است و خداوند فاعل واحد است پس عقل انسان حکم می کند که فقط باید خداوند را عبادت کرد و تنها اوست که شایسته پرستش می باشد. فصل ششم به بحث نبوت می پردازد. قاضی سعید هدف از بعثت نبی را سوق دادن خلق به بهشت الهی می داند امام خمینی حقیقت نبوت را عبادت از کشف و بسط حقایق می داند و قائل به عصمت و علم غیب برای امام می باشند. فصل هفتم: به مبحث امامت می پردازد. هر دو بزرگوار قائل به منصوص بودن امامت می باشند و آن را استمرا روظایف نبوت جز در مساله وحی می دانند. امامت در مکتب تشیع از مسائل اعتقادی و کلامی اصیل به شمار می رود و جز اصول و پایه های اساسی دین است نه از زمره فروعات فقهی. در فصل هشتم: به مبحث معاد می پردازد. اثبات تجرد نفس از مقدمات و لوازم بحث معاد می باشد و بدون آن اثبات معاد ناممکن خواهد بود. هر دو بزرگوار هم قائل به معاد جسمانی و هم قائل به معاد روحانی می باشند و معاد در قیامت از زمره بحث تناسخ نمی باشد. بهشت و جهنم نیز دارای درجاتی می باشد و شامل بهشت محسوس و معقول می باشد. وجود جهنم نیز از ضروریات ادیان و واضحات برهان است. باطن جهنم،لطف و رحمت الهی است که برای تلخیص مومنان معصیت کار و رساندن آنها به سعادت ابدی، چاره منحصره است.

دانش آموخته

• فاطمه مظفری

استاد راهنما

• احمد عابدی

  رییس دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم و مدیر گروه فلسفه دانشگاه قم

استاد مشاور

• عبدالحسین خسروپناه

  استاد حوزه و دانشگاه / رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران