اشتراک دانش دانشگاه باقرالعلوم (ع)
بررسی تاریخی کارکرد سلسله مراتب و عناصر هویت ساز در معماری تدفینی (از حمله مغول تا صفویه)
1401,کارشناسی ارشد
چکیده
هنر معماری از لحاظ تاریخی، در زمره نخستین هنرهایی بود که توانست خود را با مفاهیم اسلامی سازگار کند و با عنوان معماری اسلامی گسترش یابد. با ورود اسلام به ایران بناهای آرامگاهی بعد از مساجد، رایج‌ترین نوع بنای عمومی بود که ظهور چشمگیری داشت. هنرمندان و معماران ایرانی در سایه مفاهیم و آموزه‌های اسلامی این هنر ماندگار را در سراسر ایران اسلامی به یادگار گذاشتند. معماری ایرانی-اسلامی در فرهنگ تشیّع میراث گرانقدری است که از نسل‌های گذشته به یادگار مانده است و نمونه‌های ارزشمند آن در قالب «معماری تدفینی شیعی»، مخصوصا بقاع متبرکه امامزادگان (ع) در شهرهای تاریخی ایران به خوبی قابل مشاهده است. از طرفی الگوهای هنری به کار رفته در مرقد امامزادگان (ع) از جمله سلسله مراتب و عناصر هویت‌ساز علاوه بر کارکرد سازه‌ای، هنری و تاریخی دارای کارکرد ارتباطی جهت تبلیغ و گسترش ارزش‌ها و باورهای تشیّع نیز هستند. در این نوشتار ابتدا به تبیین جایگاه سلسله مراتب و عناصر هویت‌ساز در علوم و معارف سنتی و اسلامی‌‌ایرانی پرداخته شده تا ابعاد مختلف و جنبه‌های آن وضوح بیشتری یابد، سپس به بررسی نمونه‌هایی در اقلیم فلات مرکزی ایران واقع در استان قم، استان مرکزی، شهر ورامین و شهر کاشان از جهت به‌کارگیری سلسله مراتب و عناصر هویت‌ساز پرداخته و در نهایت چنین نتیجه می‌شود که از جمله کارکردهای سلسله مراتب و عناصر هویت‌ساز، تبلیغ و گسترش مذهب تشیّع با انتقال تدریجی مخاطب از ساحتی به ساحت دیگر در جریان سلوک الی الله با محور قرار دادن شخص مدفون در بقعه به عنوان آخرین حلقه وصل می‌باشد. از این‌رو در این پژوهش با تکیه بر مفاهیم بر گرفته از دانش معماری به بررسی مفهوم و شاخصه‌های سلسله مراتب و عناصر هویت‌ساز در معماری تدفینی شیعی پرداخته و برای گردآوری داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز جهت پاسخ گفتن به پرسش‌های تحقیق نیز از شیوه اسنادی و میدانی کمک گرفته شده است.