چکیده

میشل فوکو(1926-1984) از جمله اندیشمندانی است که به دلیل نقد دوران مدرن و بنا نهادن رویکردی کاملا انتقادی و فراساختاری، مورد توجه خیل عظیمی از متفکران و اندیشمندان اجتماعی قرار گرفته است. وی با اثرپذیری از متفکرانی چون نیچه، هایدگر، ویتگنشتاین و حتی پدیدارشناسان و مارکسیست ها، ابتدائا روش دیرینه شناسی و در ادامه، رویکرد تبارشناسی را به عنوان روش پژوهشی برای تحلیل های اجتماعی و ارائه ی نظریات خویش مطرح می سازد. فوکو با تبری جستن از رویکردهای تاریخی رسمی و سنتی، تلاش دارد تا نوعی تحلیل اجتماعی ارائه دهد که برمبنای آن، تمامی حیطه های حیات انسان در رابطه با قدرت معرفی شوند. قدرتی که از کلان ترین و کلی ترین تا خردترین و جزئی ترین بخش های زندگی آدمیان را نشانه رفته است. تبارشناسی، چارچوب نظری-روشی بیان این موضع است. با توجه به استقبال گسترده از نظریات فوکو از سوی اندیشمندان اجتماعی، تبارشناسی نیز به عنوان یکی از روش های مطالعات کیفی مورد توجه بسیاری، از جمله متفکران حوزه ی علوم اجتماعی در ایران قرار گرفته است؛ و این موضوع بر اهمیت واکاوی در این باره افزوده است. در این پژوهش تلاش شده است تا از منظر حکمت اسلامی، با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از قسمتی از روش شناسی بنیادین و با غلبه ی دغدغه ی معرفت شناسانه، به بررسی و نقد مبانی تبارشناسی پرداخته شود. از این حیث به نظر می رسد که اولا در بسیاری از اوقات اتخاذ این لفظ در مواجهه و مقایسه با بررسی تطورات تاریخی تنها یک اشتراک لفظی است و ثانیا، این رویکرد با کنار نهادن ابعاد حقیقی مسائل و رد امور ثابت و کلیات، به تناقض هایی دچار است که در این پژوهش به صورت کلی به آن ها پرداخته شده است. لذا، اگرچه تبارشناسی حاوی نکات بدیعی است، لیکن بی توجهی به بنیادهای ناصواب آن، ممکن است تحلیل ما را به بیراهه بکشاند. واژگان کلیدی: میشل فوکو، تبارشناسی، قدرت، حکمت اسلامی.

دانش آموخته

• مریم منصوری

استاد راهنما

• حسین سوزنچی

  استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام مدیر گروه خانواده دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• قاسم زائری

  استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران