چکیده

معرفت رب از طریق شناخت نفس به خصوص با تأکیدات ویژه‌ای که از جانب متون دینی بر آن شده است، توجه خاص متفکران دینی را برانگیخته است. گروهی از عارفان و فیلسوفان، این طریق را در قالب مثالیت نفس انسانی برای خداوند متعالی تبیین نموده‌اند. در میان فیلسوفان مسلمان صدرالمتألهین شیرازی اولین کسی است که نظریه مثل اعلای خدا را بسیار پررنگ در فلسفه خود مطرح نموده و با مبانی خاص حکمت متعالیه و تبیینهای دقیقش از مسائل فلسفی در ابواب مختلف، تلاش کرده تا وجوه مثالیت انسان را مطابق با این مبانی مترقی کشف کند و برخی مشکلات معرفتی در حوزه اسماء و صفات الهی را با استفاده از مثل اعلی بودن انسان برای خداوند حل نماید. در فلسفه صدرایی چون نفس انسان در ذات و صفات و افعال مثال خداوند متعالی خلق شده است، معرفت به آن در این سه ساحت وسیله صعود به معرفت رب خواهد بود. در میان فیلسوفان غربی توماس آکویناس، در خداشناسی خود فراوان تاکید کرده که برای شناخت ذات و صفات خدا باید از شناخت انسان بهره گرفت. او برای تکمیل فلسفه خود و حل مشکل الهیات سلبی و تشبیهی معتقد است که شناخت مخلوقات بهترین راه شناخت خدا است چون همگی بازتاب فعل و اراده او هستند اما شناخت انسان که برترین مخلوق خداوند است بیشترین نقش را در مسیر شناخت خدا ایفا می‌کند و با شناخت بسیاری از صفات انسان می توان صفات خداوند را شناخت. او نظریه مثالیت انسان برای خدا را در قالب الهیات تمثیلی و حمل تمثیلی پی می‌گیرد. در این رساله به منظور یافتن وجوه اشتراک و افتراق جنبه عقلی و برهانی مثل اعلی بودن انسان، با روشی توصیفی ـ تحلیلی، پس از تبیین مثالیت نفس در اندیشه ملاصدرا و ارائه آن به صورتی سازمان‌یافته و بررسی اشکالات آن، به تبیین الهیات تمثیلی آکویناس به صورتی منسجم و توضیح شناخت خدا از طریق نفس در آثار او می‌پردازیم و در ادامه نظریه مثل اعلی را با تأکید بر جنبه‌های هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و زبان‌شناختی به صورتی تطببیقی میان حکمت صدرائی و فلسفه تومائی بررسی می‌کنیم و وجوه اشتراک و افتراق این نظریه در دو مکتب را بیان می‌کنیم که از جمله مهمترین آنها می توان به استفاده هر دو از قانون علیت و فروع آن و نیز ارائه راه حل میانه اشتراک لفظی و اشتراک معنوی به تواطی در خصوص صفات کمالی مشترک بین خلق و حق توسط هر دو فیلسوف اشاره کرد.

دانش آموخته

• مجتبی افشارپور

استاد راهنما

• محمد مهدی گرجیان عربی

  استاد گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

استاد مشاور

• محسن قمی

  دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجلس خبرگان رهبری، هیات موسس دانشگاه آزاد اسلامی و ...