چکیده

‎۱. نقطه آغازین و همچنین محوری اندیشه سیاسی کشفی عقل و جهل است. او با تأویل و تفسیری که از روایات باب عقل و جهل اصول کافی دارد معتقد است که عقل به عنوان صادر اول، نخستین مخلوقی است که از کتم عدم پا به عرصه وجود نهاده و با یک فاصله و تأخر زمانی موهوم از قوس و وجوب و قدم پروردگار حدوث یافته است. این عقل که در احادیث اسلامی نیز به روح محمدی و روح علوی خوانده میشود در اندیشه کشفی، همان شرع اما در لباسی دیگر است؛ ‎۲. در جهان شناسی او جهان عرصه گشت و بازگشت (ادبار و اقبال) عقل و مواجه آن با جهل است عقل به عنوان صادر اول طی دو فرمان با مخلوقات اتصال برقرار میکند. در آغاز، عقل فرمان یافت تا از اصل خود جدا شده و با نزول در عالم به سوی مخلوقات روی کند. از این حرکت، وجهه ظاهری عقل به وجود آمد که با "نبوت و تنزیل" مطابقت دارد. فرمان دومی عقل را وادار می کند تا به اصل خویش بازگردد. این حرکت، وجهه ظاهری عقل را به مجهه باطنی آن باز می گرداند که با "ولایت و تأویل" مطابقت دارد. این ادوار و اقبال عقل که از هبوط حضرت آدم آغاز و تا پایان دنیا فرجام می یابددر کنار ستیز همیشگی اش با جهل، سرنوشت محتوم جهان و تاریخ بشریت است؛ ‎۳. افزون بر این، تحلیل واقع گرایانه کشفی از ماهیت انسان در کنار اختلاط نامتمایز عقل و جهل در سراسر عصر نبوت (از هبوط آدم تا ظهور حضرت حجت (عج)) دل نگرانیهای او را از سرنوشت آدمی دو چندان کرده است. در منظر او، آدمی مقسم نیروهای خیر و شر است که در جمع مختلط عاقلان و جاهلان به طبیعات روی میآورد و بدین ترتیب از غایت‌مندی زندگی باز میماند. مجموعه این مسایل کشفی را واداشته تا بدین سؤال: که آدمی در سایه چه دولتی و در جمع چه مدینه‌ای به سعادت میرسد؟ پاسخ دهد. به باور او آدمی تنها در مدینه الهیه به رستگاری میرسد، مدینه‌ای که "دولت عقل" بر آن حکم میراند، دولت حقه اولیه، امامت ائمه، ریاست حکمت و بالاخره ریاست افاضل، گونه‌هایی از دولتند که در عصر نبوت میتوانند ثمره اخرویه و بقائیه را بر حیات اهل مدینه مترتب سازند. دولت حقه ثانویه نیز که در عصر ولایت بر پا میگردد کامل ترین دولتی است که ابناء عقل در پناه آن به بالاترین فضایل انسانی دست می یابند؛ ‎۴. در غیر از ریاست افاضل، حاکم دینی یا عین عقل است و یا متصل به آن، و در ریاست افاضل نیز سلطان به علت تعلق خاطری که به اجرای احکام عقل و شرع دارد مورد الهامات و الطاف غیبیه واقع می گردد و بدین طریق با صادر اول مرتبت می شود. کلید واژه: عقل و جهل، نبوت، ولایت، فقه، حکمت، افاضل و عدالت.

دانش آموخته

• عبدالوهاب فراتی

استاد راهنما

• حاتم قادری

  دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس

استاد مشاور

• ابوالفضل شکوری

  دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس