موضوعاتی نظیر آزادی و به ویژه آزادی سیاسی همواره مورد بحث و گفت و گوهای فراوانی بوده است. اما پاسخ اندیشمندان مسلمان شیعی به این پرسش که "آزادی سیاسی چیست؟" کم تر مورد بحث و پژوهش قرار گرفته است. پژوهش حاضر به این بحث از زاویه نگاه آیتالله بهشتی و آیتالله مطهری می پردازد و در پی پرسش فوق این فرضیه را مطرح میسازد که: آزادی سیاسی عبات از فقدان موانع رشد و تکامل و وجود شرایط رشد و تکامل فرد در عرصه اجتماع است. بهشتی و مطهری در بحثی از آزادی، معتقدند آزادی گوهر آدمی و نشانگر هویت و شخصیت انسان است. از این رو انسان میتواند در زندگی خود دست به انتخاب گری بزند و زندگی، محیط، جامعه و نظام سیاسی خویش را ساخته و در آن تأثیرگذار باشد. برقراری یک نظام سیاسی، منوط به پذیرش و اقبال مردم است. مردم در نظام سیاسی از حق رأی و آزادی سیاسی برخوردارند و میتوانند نسبت به امر نامطلوب واکنش نشان داده، انتقاد و اعتراض کنند و بر عملکرد مسئولین نظارت داشته باشند. از دگر سوی کارگزاران نظام سیاسی نیز در هر سطحی میبایست نسبت به مردم پاسخگو باشند. در چنین نظامی احزاب و گروه های سیاسی در چارچوب قانون شکل می گیرد و به فعالیت می پردازند. به هر روی با توجه به بحث های ارائه شده در پاسخ "چیستی آزادی سیاسی در اندیشه بهشتی و مطهری" این نتیجه بدست میآید که: آزادی سیاسی زدودن موانع و برقراری شرایط رشد و تکامل آدمی در سطح جامعه است. موانعی که رودرروی انسانند عبارتند از: استبداد، ظلم و ستم، جهل، فقدان قانون، هوا و هوسهای درون و شهوات. شرایطی که منجر به بهبود وضعیت آزادی سیاسی می شوند نیز عبارتند از: حکومت قانون و نظم، آگاهی، برقراری عدالت و وجود معنویت. هنگامی که موانع زدوده و شرایط مهیا شد، رابطه ای میان مردم و حاکم شکل می گیرد که با عنوان "آزادی سیاسی"می توان از آن یاد نمود. به عبارتی آزادی سیاسی را می توان بیان رابطه متقابل حاکمان و شهروندان دانست. واژه های کلیدی: آزادی، آزادی سیاسی، حق تعیین سرنوشت، آزادی انتخاب و رای، آزادی بیان، انتقاد، نظارت، آزادی احزاب و گروه های سیاسی، بهشتی، مطهری.
دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران
استاد تمام گروه علوم و اندیشه سیاسی و معاونت فرهنگی و اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی ، رئیس پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی