چکیده

پژوهش حاضر در صدد است با روش تاریخی ـ توصیفی به علل تعامل فتح علی شاه قاجار با شیخ محمد اخباری بپردازد. در این راستا لازم است كه به تقابل سیاسی دو گروه مذهبی (اصولیون و اخباریون) و تعامل در باره قاجار، توجه شود. آنچه برای عملی شدن اهداف هر كدام مهم تلقی می شد، برخورداری از پشتوانه مذهبی برای دربار قاجار و حمایت سیاسی و نظامی برای علمای مذهبی بوده كه بدون وجود این گونه پشتوانه ها و حمایت ها هیچ كدام از طرفین نمی توانستند در سركوبی مخالفان موفقیتی كسب كنند. در این خصوص توجه به علل و زمینه ها، می تواند امكان حضور گروه مخالف (اخباریون) را مشخص سازد كه با مطالعه تاریخ دوره قاجاز (فتح علی شاه) می توان به علت حضور اخباریون به عنوان گروه مخالف اصولیون در صفحه سیاست و حمایت فتح علی شاه از آنان پی برد. بایستی بر این امر اذعان كرد كه شرایط فكری، سیاسی و نظامی علل تعامل قاجارها با اخباریون به شمار می آمد. شرایط فكری كه برخاسته از عقاید اصولیون بوده و می توانست با تكیه بر مشروعیت و اجتهاد و تقلید مانع نفوذ و اعمال بیش از حد قدرت قاجارها باشد. و تقابل عقیدتی و فكری اخباریون در زمینه رهبری و اجتهاد موجبات كم رنگ شدن حضور علمای اصولی را می توانست فراهم سازد. دربار قاجار هم با تكیه بر این اصل از اخباریون حمایت به عمل آورد. در بعد سیاسی نظامی دربار قاجار با جنگهای طولانی شرق و غرب و شمال با ارتش سنتی مواجه بود. جنگهای پی در پی با تكیه بر ابزار آلات سنتی علاوه بر این كه حكومت مركزی را با وجود مشكلات داخلی با مشكل مواجه می ساخت، بخش نظامی متشكل از نیروی مردمی را كه بر اساس آموزه های دینی یعنی جهاد و شهادت در صحنه نبرد حاضر می شدند، دچار خستگی مفرط ناشی از جنگ طولانی می كرد و دربار قاجار جهت حل بحرانهای نظامی به مدرن كردن ارتش مبادرت ورزید و اقدامات اولیه با دعوت ژنرال گاردان انجام داد در این خصوص حضور شیخ محمد اخباری را هم غنیمت شمرد ولی به علت نفوذ و حضور علمای اصولی در بعد سیاسی و مذهبی نتوانست موفقیتی كسب كند.

دانش آموخته

• طاهره خوشرو

استاد راهنما

• علی اصغر مصدق رشتی

  عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی

استاد مشاور

• سید حسین فلاح زاده

  دانشیار گروه تاریخ و تمدن دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

• نجف لک زایی

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی