چکیده

هدف: مهدویت‌پژوهی و آینده‌پژوهی به عنوان دو حوزۀ مطالعاتی مطرح در جامعۀ اسلامی، به لحاظ موضوعی و کاربردی، تعاملات مهمی با هم دارند. مهم‌ترین این تشابهات و تعاملات از یک سو و تمایزات از سوی دیگر، بین این دو کدام است؟ روش: مقالۀ حاضر به روش تطبیقی انجام شده که با بهره‌گیری از تحلیلهای فلسفۀ علم و رویکرد مطالعات درجه دوم است. یافته‌ها: به نظر می‌رسد وجه اشتراک مهم هر دو حوزۀ مطالعاتی، رویکرد چند رشتگی آنهاست. این بدان معناست که هر کدام از این حوزه‌های مطالعاتی، در بر دارندۀ ابعاد مختلف مطالعاتی‌اند و از این جهت تا حدّی نیز می‌توانند در برخی از ابعاد مشترک باشند. اما در کل، بین این دو حوزۀ مطالعاتی تمایز مهمی وجود دارد. آیندۀ قطعی و تغییرناپذیر، موضوع اصلی مطالعات مهدویت‌پژوهی است که به طور عمده از منظر درون‌متنی صورت می‌گیرد؛ در حالی که آینده‌پژوهی بر آینده‌های محتمل متمرکز است. البته با این حال، وجوه تعاملی بسیار مهمی بین این دو حوزۀ مطالعاتی وجود دارد. مهم‌ترین عرصۀ تعامل این دو حوزۀ مطالعاتی را باید نخست در تداخل موضوعی آن دو و از سوی دیگر، کارکرد آینده‌پژوهی در عملیاتی کردن اهداف و غایات مهدویت‌پژوهی در جامعۀ امروز دانست. نتیجه‌گیری : هر چند این دو حوزۀ مطالعاتی از یکدیگر متفاوت و متمایزند، اما به دلیل ماهیت بین رشته‌ای و فرا رشتگی‌شان، اولاً تداخل موضوعی داشته و ثانیاً در راستای همدیگر قرار دارند. بدین جهت، آینده‌پژوهی دینی ضمن تغذیۀ جدّی از مبانی دینی و به ویژه آموزۀ مهدویت، می‌تواند در خدمت تبیین، ترویج و عملیاتی‌سازی آموزه مهدویت در دنیای کنونی قرار گیرد.

استاد

• غلامرضا بهروزی لک

  استاد گروه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام