اشتراک دانش دانشگاه باقرالعلوم (ع)
مبانی کلامی آزادی سیاسى در اندیشه‌های شیعه و معتزله با تأکید بر اندیشه‌های امام خمینی و قاضی عبد الجبار
1379,علمی پژوهشی
چکیده
تفکر شیعه و معتزله با تکیه بر حسن و قبح عقلى مى توانند در یک جامعه سیاسى دینى، منجر به آزادى سیاسى معنوى شهروندان گردند. برخلاف اندیشه اشاعره، اخباریه و همه جبرگرایان بالطبع باید احکام صادره از حاکمان جامعه را به عنوان اخلاق اجتماعى لازم الاتباع بپذیرند. در اندیشه عقل گراى شیعه، حاکمان نیز مجبورند آنچه را که انسانهاى عاقل بدان حکم کرده اند، گردن نهند. بالاخص با لحاظ اندیشه اعتزالى جبارى، شهروندان به صورت فعال مىتوانند در شکل گیرى اخلاق سیاسى اجتماعى دخالت نمایند. آنها مىتوانند مسؤولان سیاسى خود را در صورتى که برخلاف ارزشهاى مشترک پذیرفته شده رفتار نمایند، مورد اعتراض و نقد قرار دهند. بنابراین، قرائت معتزله جبارى از عقل عملى، بیشتر از قرائت شیعى، زمینه ساز آزادى سیاسى / معنوى در جامعه مىباشد. دلیل آن، این است که در وهله اول، قرائت ایشان، عقل را همگانى دانسته و بهره بردارى از عقل را با قیدهاى ویژه از دسترسى همه انسانهاى عاقل ـ آن طور که در تفکر شیعى تصویر شد ـ دورنبرده است. قبلاً اثبات شد که مدرکات عقلى با قرائت معتزلى از آن، حکم نیز مىباشد. انسانهاى عاقل با تکیه بر عقلهاى خود بعد از درک حسن یک کار یا قبح آن، دیگر منتظر استنباط حکم دیگرى از شارع نخواهد بود؛ بلکه حسن، همان واجب بودن و قبح، همان حرام بودن مىباشد. قاضى عبدالجبار حتى در شرعیات مىگفت: «حسن، از وجوب در واجبات شرعى جدا نیست و لذا نماز قبل از وقت نه حسن دارد و نه وجوب... و لذا فرقى ندارد که با لفظ حسن یا به لفظ وجوب، از احکام یاد کرد»
فایل مقاله :
برچسب ها :
استاد
محمود شفیعی
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه مفید