چکیده

۱٫ کتاب‌های مستقل andisheh-siasi-lakzaee– اندیشه سیاسی صدرالمتألهین این اثر که توسط دکتر نجف لک زایی در ۲۵۶ صفحه نوشته شده و به همت پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در سال ۱۳۸۱ چاپ شده است، متکفل بحث از چیستی اندیشه سیاسی ملاصدراست و چنانکه مؤلف کتاب نیز به این مطلب اشاره کرده است، پژوهش وی فلسفه سیاسی ملاصدرا را بررسی نمی‌کند؛ چرا که بررسی آن به تمهیداتی نیاز دارد که هنوز فراهم نیست. برخی از پژوهشگران معتقدند صدرالمتألهین، هیچ نکته جدیدی بر مباحث سیاسی فارابی و ابن سینا اضافه نکرده است. گروهی دیگر بر این باورند که او صرفاً به بسط مباحث مجمل و مبهم فارابی اکتفا نموده است. در این کتاب، بر این مطلب، استدلال شده است که با طرح حکمت سیاسی متعالیه، دور جدیدی در اندیشه سیاسی شیعه آغاز گشت که نشان‌دهنده چالش و نزاع بیش از پیش میان سیاست دینی و نظم سلطانی بود و زمینه را برای تحقق علمی و عملی حکومت دینی، در ادوار بعدی، آماده ساخت. این اثر که در پنج فصل و یک نتیجه‌گیری، سامان یافته است، در فصل اول به زمینه‌های تکوین شخصیت سیاسی صدرالمتألهین پرداخته و سعی کرده عصر صفوی از نگاه ملاصدرا را مورد بازبینی قرار دهد. در فصل دوم کتاب به جایگاه دانش سیاسی در حکمت متعالیه و منابع اندیشه سیاسی وی پرداخته و فصل سوم را به تبیین مبادی و مبانی ضرورت زندگی اجتماعی سیاسی اختصاص داده است. کارویژه‌های حکومت دینی در مقایسه با سایر حکومت‌ها، در فصل چهارم، و ساختار حکومت دینی، به ویژه، بحث ولایت سیاسی انبیاء، ائمه و مجتهدان در فصل پنجم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در خاتمه کتاب نیز به نتیجه‌گیری پژوهش خود در باب اندیشه سیاسی صدرالمتألهین پرداخته است. در خاتمه این اثر، پیوست‌ها آمده است که شامل دو بخش گزیده مباحث سیاسی در آثار صدرالمتألهین و گاهنامه زندگی و زمانه ملاصدرا است. – اندیشه سیاسی ملاصدرا در این اثر که عقیل یوسفی، آن را در سال ۱۳۸۳ نگاشته و انتشارات کاشف الغطاء آن را منتشر کرده است، دو بخش و یک خاتمه وجود دارد که هر بخش نیز در برگیرنده سه فصل است. این کتاب که متکفل بحث و بررسی ارتباط حکمت نظری با حکمت عملی (سیاست مدن) در مکتب حکمت متعالیه است، در بخش اول که عنوانش، حکمت نظری است، در فصل اول آن، هستی‌شناسی در اندیشه مسلمین و ملاصدرا مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده در این فصل به این نتیجه می‌رسد که نظریه وحدت شخصی وجود و کثرت مظاهر آن، نظر نهایی ملاصدراست. نویسنده در فصل دوم که در باب کیهان‌شناسی اسلامی و ملاصدراست، کیهان‌شناسی ملاصدرا را تحت تأثیر کیهان‌شناسی یونانی عنوان کرده است. هر چند به قول ایشان، ملاصدرا با نظریه حرکت جوهری، تحول علمی در کیهان‌شناسی به وجود می‌آورد. در فصل سوم از بخش حکمت نظری، خواننده با انسان‌شناسی و جایگاهش در نظام خلقت و نیز نظریه ملاصدرا در جبر و اختیار آشنا می‌شود. بر این اساس، انسان‌شناسی اسلامی در مکتب حکمت متعالیه، واجد دو بعد مادی و مجرد است و این دو بعد، اتصال و اتحاد حقیقی دارند. در بخش دوم که عنوان آن، حکمت عملی یا همان سیاست مدن است، در فصل اول، ارتباط عقل و شرع در اندیشه مسلمین و نیز فیلسوف- پیامبر در اندیشه ملاصدرا آمده است. در فصل دوم بخش دوم این اثر، جایگاه سیاست در نزد ملاصدرا و رابطه سیاست و شریعت از دیدگاه ملاصدرا مورد بررسی قرار گرفته است و چنانکه نویسنده کتاب نتیجه گرفته، سیاست در فلسفه سیاسی ملاصدرا هر چند تحت تأثیر ابن سینا و خصوصاً فارابی است، ولی مایه‌های فلسفی او به گونه‌ای است که با وحدت عقل و شرع از طریق اصل اصالت وجود، راه را به سوی فلسفه سیاسی اسلامی می‌گشاید. اما نویسنده این اثر در فصل پایانی بخش دوم که متکفل بحث از مدینه فاضله و دیدگاه ملاصدرا در این رابطه است، نتیجه می‌گیرد که ملاصدرا به اقتضای نظام فلسفی خویش که اصالت را به وجود می‌دهد، به تشریح ماهیت مدینه و اوصاف مدینه می‌پردازد و صرف نظام‌بندی و وجود مراتب در مدینه، تکوینگر اقتدارگرایی نیست. درباره این کتاب می‌توان گفت نویسنده که در پی بررسی ارتباط حکمت نظری با حکمت عملی بود، به این نتیجه دست یافته که حکمت نظری و حکمت عملی و نیز عقل نظری و عقل عملی به وحدت می‌رسند؛ چرا که در این فلسفه، اصالت با وجود است و وجود، دارای کثرت در عین وحدت و وحدت در عین کثرت است. همچنین این برداشت به دست می‌آید که پژوهش فوق، اندیشه سیاسی ملاصدرا را با توجه و عنایت به جهان‌بینی ملاصدرا مورد بررسی قرار داده است. – حکمت متعالیه و تفکر فلسفی معاصر در این کتاب که دکتر رضا اکبریان، آن را در سال ۱۳۸۶ نگاشته و توسط انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا چاپ شده است، ۱۲ نوشتار و یا مقاله وجود دارد که در حد اجمالی به برخی از آنها که مرتبط با حکمت متعالیه است، می‌پردازیم. نگارنده در مقاله اول کتاب که عنوانش حکمت متعالیه و تفکر فلسفی معاصر است، قائل به این است که حکمت متعالیه در مقایسه با تفکر فلسفی معاصر، از چند نظر حائز اهمیت است. وی مهم‌ترین آنها را این می‌داند که این فلسفه، در مقایسه با شاخه غربی‌اش که به وسیله نئوتومیست‌ها تجدید و احیا شد، به پیشرفتی بسیار غنی‌تر نائل شده است. وی حکمت متعالیه را واجد زمینه‌ای می‌داند که می‌تواند ناظر به مسائل عصر حاضر، پیام‌های حیاتی مؤثری برای انسان داشته باشد. بنابراین، در این مقاله از این کتاب مشاهده می‌شود که نویسنده، در پی بررسی ابعاد و ویژگی‌های حکمت متعالیه به منزله کامل‌ترین شکل تفکر فلسفی در جهان اسلام و رابطه آن با تفکر فلسفی معاصر است. در مقاله دیگری با عنوان فلسفه عملی در حکمت متعالیه ملاصدرا، نگارنده در پی اثبات این مطلب است که صدرالمتألهین در چارچوب نظام فلسفی خود، حکمت عملی را ارزیابی و تحلیل می‌نماید و بر این باور است که حکمت عملی، تدبیر و تلاشی انتخابی و عقلانی است که انسان برای اصلاح خود و حیات جمعی و برای نیل به سعادت و غایات الهی در پیش گرفته است. این حکمت عملی که ملاصدرا ترسیم کرده، یک نظام صرفاً فلسفی و بدون تقید به دین نیست و با نظام عملی فیلسوفان محض یونان، کاملاً متفاوت است. – فلسفه سیاسی در حکمت متعالیه این اثر که دربرگیرنده مجموعه مقالات همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتألهین است، زیر نظر آیت‌ﷲ سید محمد خامنه‌ای، جمع‌آوری و در سال ۱۳۸۶ توسط انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا به چاپ رسیده است. در این کتاب، مقالاتی با عناوین سیاست در حکمت متعالیه، حکمت عملی در حکمت متعالیه، نسبت ظاهر و باطن میان سیاست و شریعت، معنای سیاست مدن در نزد ملاصدرا، مقایسه میان نظر ملاصدرا و فارابی درباره رئیس اول مدینه، ضرورت اندیشه سیاسی مبتنی بر دیدگاه صدرایی، نکاتی از حیات علمی و فلسفی و اشاراتی به خط‌مشی سیاسی و اجتماعی صدرالدین شیرازی، حکومت و امت، جامعه و دولت در فلسفه سیاسی ملاصدرا، مبانی اندیشه نظری و سیره عملی صدرالمتألهین در سیاست، سیاست پسینی، سیاست و حکومت در حکمت متعالیه، قانون متعالی رمز مدینه فاضله صدرایی، نقش دین در اداره جامعه از نظر حکمت متعالیه، آیا مشی سیاسی ملاصدرا واقع‌گرایانه بود؟ عوامل تکون فلسفه سیاسی در منظومه فکری مسلمانان، قانون و نظام اجتماعی در افکار صدرالمتألهین شیرازی، سیاست مدن نزد ملاصدرا و فارابی، مبانی و ارکان حکمت سیاسی متعالیه، دموکراسی و خلافت الهی در اندیشه سیاسی صدرا، انسان‌شناسی و سیاست مدن، پیوند اخلاق و سیاست در اندیشه سیاسی صدرالمتألهین، مقایسه تطبیقی اندیشه سیاسی ملاصدرا با نظریه سیاسی ابن باجه و ابن طفیل و ابن رشد، حکومت دینی- سیاسی در نگره علامه طباطبایی و نظریه سیاسی صدرالمتألهین و شهید مطهری چاپ شده است. – ملاصدرا و حکمت عملی این اثر که زیر نظر آیت‌ﷲ سید محمد خامنه‌ای و توسط انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا در سال ۱۳۸۵ به چاپ رسیده، شامل مجموعه مقالاتی در دو بخش مقوله فلسفه اخلاق و مقوله فلسفه سیاست است که در ادامه به برخی از مقالات آن که مرتبط با حکمت متعالیه است، اشاره می‌کنیم. بخشی از این اثر به سخنرانی آیت‌ﷲ خامنه‌ای در باب جایگاه حکمت عملی در جهان معاصر پرداخته و در زیر مقوله فلسفه اخلاق، مقالات متعددی چون ملاحظاتی در باب مقایسه حکمت عملی صدرا با فلسفه اخلاق کانت، اصل مبنایی در حکمت عملی ملاصدرا و اهمیت آن در عصر حاضر، مبانی فلسفه اخلاق یا حکمت عملی در اندیشه ملاصدرا، پیوند حکمت نظری و عملی در فلسفه ملاصدرا، ملاصدرا و نظریه سعادت، حکمت عملی در مکتب صدرالمتألهین، قضا و قدر از دیدگاه ملاصدرا را آورده است. در بخش دیگری از این کتاب که تحت عنوان مقوله فلسفه سیاست آمده است، مقالات شریعت و سیاست در حکمت صدرایی، فلسفه سیاسی صدرالمتألهین، پارادایم وجودی- وحیانی در سیر، بازنگرشی به عقلانیت حکومت در جامعه، ساختار نظام فلسفه سیاسی صدرالمتألهین، بررسی تطبیقی فلسفه سیاسی ملاصدرا با فلسفه سیاسی غرب با تکیه بر ژان ژاک روسو و فلسفه امامت در اندیشه ملاصدرا و امام خمینی(ره) آمده است. – چالش سیاست دینی و نظم سلطانی این کتاب که توسط دکتر نجف لک زایی نگارش یافته و پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی، آن را چاپ کرده است، از یک مقدمه، پنج بخش و یک خاتمه برخوردار است. در مقدمه، طرح تفصیلی پژوهش آمده است. بخش اول، عهده‌دار طراحی چارچوب نظری و بررسی مفاهیم است. نقد و بررسی روش بازسازی هرمنوتیکی، روش تحلیل گفتمانی و روش علمای شیعه در فهم آموزه‌های دینی و برگرفتن عناصر روشی لازم برای رساله حاضر که از نظر منطق درونی، توان تبیین صورت‌‌بندی اندیشه‌های سیاسی شیعه در عصر صفوی را داشته باشد و نیز تحول و تطور آن را توضیح دهد، در همین بخش انجام شده است. در بخش دوم، از مبانی و اصول معرفتی مؤثر در شکل‌گیری اندیشه‌های اصلاحی علمای شیعه در این عصر، به عنوان عناصرِ ثابت و حاکم بر بخش‌های متغیر اندیشه و عمل سیاسی سخن گفته شده است. در بخش سوم، زمینه‌های تاریخی، سیاسی و اجتماعی ایران، جهان اسلام و جهان آن روز که در اندیشه‌پردازی و رفتار سیاسی عالمان شیعی مؤثر بوده‌اند، به عنوان ظرف این مظروف، مورد تأمل قرار خواهد گرفت. در همین بخش از نظم سلطانی، ویژگی‌ها، عناصر، ارکان، کارویژه‌ها و نیازهای آن بحث خواهد شد. دلایل و عوامل نیاز قدرت سیاسی به دین از مباحث محوری همین بخش خواهد بود. بخش چهارم و پنجم، عهده‌دار نقد و بررسی اندیشه سیاسی علما در قالب دو جریان اصلی اندیشه‌های سیاسی فلسفی و فقهی خواهد بود. در بخش چهارم، توصیف و تبیین اندیشه‌های سیاسی فلسفی و در بخش پنجم، توصیف و تبیین اندیشه‌های سیاسی فقهی را شاهد خواهیم بود. محتوای اندیشه‌های ارائه شده در این دو بخش، نشان‌دهندة نوع گفتمان ارائه شده خواهد بود. خاتمه، پایان‌بخش مباحث کتاب و در حقیقت، عهده‌دار ارائه پاسخ به سؤال اصلی کتاب خواهد بود. کتابنامه، به رسم مألوف و معمول، دربردارندة شناسنامه کامل آثاری است که پژوهش حاضر با اتکای به آنها سامان یافته است. بدیهی است اصلی‌ترین منابع مورد توجه تحقیق حاضر، آثار تألیف شده در دورة صفویه، به ویژه آثاری است که توسط علما، فلاسفه و فقها، نوشته شده است. – جامعه در قرآن کتاب «جامعه در قرآن»، تفسیر موضوعی قرآن کریم است که توسط آیت‌ﷲ جوادی آملی در ۵۵۰ صفحه نگاشته و با شمارگان ۳۰۰۰ نسخه در بهار سال ۸۷، از سوی مرکز نشر اسرا منتشر شده است. این کتاب در شش بخش تدوین شده است و هر بخش شامل سه فصل است. کلیات؛ ساختار جوامع انسانی و اسلام؛ و آیین زندگی، عناوین بخش‌های اول تا سوم را تشکیل می‌دهد. تعریف و تقسیم جامعه؛ نهادهای اجتماعی و عوامل تشکیل جامعه؛ عناوین فصل‌های بخش اول، و اقسام جامعه؛ منطق جامعه الهی و الحادی؛ و قطب‌بندی‌های اجتماعی، عناوین فصل‌های بخش دوم را تشکیل می‌دهد. عناوین فصل‌های بخش سوم، حقیقت حیات؛ حیات انسان در اسلام و حیات اجتماعی انسان در اسلام است و بخش چهارم با نام «جامعه در قرآن»، شامل سه فصل با عنوان‌های ابعاد اجتماعی اسلام؛ جامعه در آینه روایات؛ و نسبت اسلام با دنیاست. بخش پنجم و ششم، به ترتیب، اسلام و جامعه، موانع و راهکارها؛ و اسلام در جهان معاصر نام دارد و عناوین سه‌گانه بخش پنجم، اصالت فرد و جامعه؛ عوامل شکوفایی جامعه و عوامل انحطاط جامعه از نگاه قرآن را تشکیل می‌دهد. عناوین فصل‌های بخش پایانی نیز مبانی حکومت اسلامی و نظام دموکراسی؛ زمام‌داری در اسلام؛ و آزادی در جامعه اسلامی نام دارد. ۲. بخشی از یک مجموعه – اندیشه سیاسی حکیم حاج ملاهادی سبزواری motafakeranاین نوشتار که در قالب کتاب اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، در سال ۱۳۸۷ توسط پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی تجدید چاپ شده است، توسط نصرﷲ شریفی نگاشته شده و سؤال اصلی‌اش این است که اندیشه سیاسی حکیم ملاهادی سبزواری چیست. از آنجا که حکیم سبزواری را می‌توان برجسته‌ترین شارح حکمت متعالیه قلمداد کرد که تقریباً بر اهم کتاب‌های فلسفی ملاصدرا حاشیه زده است، در این کتاب شاهدیم که نویسنده، آرای مصرّح ملاصدرا را برای تأیید و توضیح بخشی از اندیشه سیاسی سبزواری به کار گرفته است. وی در این اثر، اندیشه حکیم سبزواری را ترکیبی از نظام امامت شیعی و شاه فیلسوف افلاطونی می‌پندارد. وی در فصل اول به زندگی و زمانه سبزواری و جایگاه وی در سیاست و حکمت ایران پرداخته و در فصل دوم، مبانی اندیشه سیاسی حکیم سبزواری را در ابعاد هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی، مورد کاوش قرار داده است. آن‌گاه در فصل سوم به سراغ جایگاه اجتماع و سیاست در اندیشه سبزواری رفته و فصل چهارم را به ضرورت حکومت و وظایف آن و صفات حاکم در اندیشه سیاسی سبزواری اختصاص داده است. در نهایت، در بخش پنجم به گونه‌شناسی نظام سیاسی در اندیشه سبزواری، بر اساس اهداف و مبانی مشروعیت نظام سیاسی پرداخته است. – روش تفکر سیاسی در حکمت متعالیه این مقاله که توسط دکتر محسن مهاجرنیا نوشته شده، در کتاب روش‌شناسی دانش سیاسی در تمدن اسلامی به چاپ رسیده است. این کتاب، به کوشش دکتر داود فیرحی و از سوی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی منتشر شده است. در این مقاله، نویسنده به تعین معرفتی حکمت متعالیه، رویکردهای روش‌شناسانه به حکمت متعالیه از قبیل رویکرد تاریخی، رویکرد کثرت‌گرایی روش‌شناختی، رویکردهای نشانه‌شناسی در حکمت متعالیه، ابهام روش‌شناختی در حکمت متعالیه، تمایز بین روش فهم و روش وصول و رویکرد شالوده‌شکنانه پرداخته است. از دیگر مطالب این مقاله می‌توان به رویکرد معرفتی به حکمت متعالیه، رویکرد روشی به سیاست در حکمت متعالیه، نسبت دین و سیاست در حکمت متعالیه، سیاست در سفر من الخلق الی الحق و تفکر سیاسی در سفر من الحق الی الخلق اشاره کرد. ۳. نشریات – جایگاه سیاست در اندیشه صدرالمتألهین، محسن مهاجرنیا، فصلنامه قبسات، ش ۱۰. این مقاله به جایگاه سیاست در اندیشه صدرالمتألهین می‌پردازد و قائل به این است که منظومه فکری ملاصدرا، تلفیقی آشتی‌جویانه بین فلسفه مشاء و فلسفه اشراق، عرفان و معارف، کتاب و سنت، از مجاری عقل، وحی و دل است و در ابعاد نظری و عملی، نگاهی جامع به هستی و انسان دارد. حکمت متعالیه او، در حقیقت، حکمت متعادلی است که با رهیافتی نوین، همه طرق معرفت‌شناسانه را همسو و سازگار می‌کند و انحصارات برهانی فیلسوفان، بافته‌های اشراقی عارفان و براهین وحیانی متکلمان را نقض می‌کند و با رویکردی مسالمت‌جویانه، یافته‌های عرفانی در سفرهای روحانی را با ترازوی برهان می‌سنجد. اشراق سهروردی و ابن عربی را با برهان فارابی و سینوی و خواجوی در هم می‌آمیزد و با محصولش به تبیین ره‌آورد حیاتی خاتم پیامبران(ص) می‌پردازد و قاعده ملازمه عقل و دین را مبنای معرفت‌شناسی خود قرار می‌دهد. وی در «حکمت متعالیه» می‌گوید آن که دینش دین انبیا نیست حکمت ندارد و آن که از حکما شمرده شود، گام راسخی در راه معرفت حقایق بر نداشته است. – سیاست اخلاقی در اندیشه صدرالمتألهین، دکتر نجف لک زایی، فصلنامه علوم سیاسی، ش ۲۶ فلسفه سیاسی مبتنی بر حکمت متعالیه از نوع فلسفه‌های سیاسی اخلاق‌گرا، غایت‌مدار و در نتیجه، فضیلت‌محور است. ترسیم مکتب هدایت در عرصه سیاست در تقابل با مکتب قدرت، نگاه ابزاری به دنیا و معیشت آدمیان در جهت تقرّب به خدا، خدامحوری در تقابل با تفکر انسان خود سامان و خود بسنده، تأکید بر مختار بودن انسان و در نتیجه، برقراری تناسب میان نوع نظام سیاسی و محتوای باطنی مردم، اصل رهبری الهی در مراتب سه‌گانه انبیا، اوصیا و اولیا و اصرار بر تحقق فضایل اخلاقی در سطوح رهبری، نظام سیاسی، قوانین، نهادها، ساختارها، مردم و عملکردها از اهم شاخص‌های سیاست فضیلت‌گرا و متعالیه است که در مقاله حاضر به آنها پرداخته شده است. فهرست سایر مقالات: – انقلاب صدرایی (گفت‌وگو)، دکتر عماد افروغ، ویژه‌نامه ماه همشهری، شماره دوم. – سیاست اخلاقی در اندیشه صدرالمتألهین، دکتر نجف لک زایی، فصلنامه علوم سیاسی، ش ۲۶. – اندیشه سیاسی صدر المتألهین، دکتر محمد پزشکی، نقد کتاب اندیشه سیاسی صدرالمتألهین، فصلنامه علوم سیاسی، ش ۲۸. – ولایت فقیه در حکمت سیاسی، دکتر علیرضا صدرا، ۱۳۸۳، فصلنامه علوم سیاسی، ش ۲۵. – امکان یا امتناع حکمت سیاسی متعالیه، شریف لک زایی، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش ۲۱۶، مهر ۱۳۸۶. – دو متأله حکمت متعالیه، شریف لک زایی، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش ۲۰۸، خرداد ۸۶. – وجوه سیاسی حکمت متعالیه، شریف لک زایی، روزنامه خراسان، ۱ خرداد ۱۳۸۵. – ملاصدرا فلسفه سیاسی دارد، شریف لک زایی، روزنامه رسالت،۱۰ شهریور ۱۳۸۶. – سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه، شریف لک زایی، روزنامه ایران، ۹ مهر ۱۳۸۷. – سیاست حکمت متعالیه، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش ۲۱۶، مهر ۸۶. – گزارش نشست‌های وجوه سیاسی حکمت متعالیه، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش ۲۱۷، مهر ۸۶. – حکمت متعالیه، اوج تکامل فلسفی سیاسی اسلامی، ابوذر مظاهری، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش ۲۱۷، مهر ۸۶. – تبیین فلسفی انقلاب اسلامی بر اساس حکمت متعالیه، دکتر عماد افروغ، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش ۲۱۷، مهر ۸۶. – سیاست حکمت متعالیه، تبیین حضرت آیت‌ﷲ جوادی آملی از وجوه سیاسی حکمت متعالیه، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش ۲۲۹، اردیبهشت ۸۷. – روش‌شناسی حکمت متعالیه و تأثیر آن بر دانش سیاسی، دکتر علیرضا صدرا، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش ۲۳۱، اردیبهشت ۸۷. – اگر ملاصدرا فلسفه سیاسی می‌نوشت، آیت‌ﷲ جوادی آملی، روزنامه ایران، ۵ آبان ۱۳۸۷. – حکمت متعالیه، سیاست متعالیه دارد، آیت‌ﷲ جوادی آملی، روزنامه ایران، ۶ آبان ۱۳۸۷. – حکمت نظری و حکمت عملی و جایگاه حکمت سیاسی متعالیه، آیت‌ﷲ جوادی آملی، خردنامه همشهری، دی ماه ۸۷. – تکوین و تعالی اندیشه و فلسفه سیاسی در حکمت متعالیه، دکتر احمد عابدی، روزنامه رسالت، آذرماه ۸۶. – فلسفه مقبول، دکتر محمد علی فتح ﷲی، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش ۲۴۳، آبان ۱۳۸۷. – جایگاه سیاست و شریعت در حکمت متعالیه، دکتر احمد بهشتی، روزنامه جام جم، آبان ماه ۸۷. – روشنفکران و حکمت متعالیه، داود مهدوی‌زادگان، روزنامه همشهری، آذرماه ۸۷. – جستاری در اندیشه سیاسی و اجتماعی صدرالمتألهین، محمدامین صادقی ارزگانی، ماهنامه معرفت، اردیبهشت ۸۶. – اختیار انسانی از دیدگاه اسپینوزا و صدرالمتألهین، پژوهه، ش ۱۹. – مقایسه میان نظر صدرا و فارابی درباره «رئیس اول مدینه»، دکتر رضا اکبریان، فصلنامه خردنامه، ش ۴۷. – مهدی موعود(عج) از دیدگاه ملاصدرا، عبدالرسول هادیان شیرازی، روزنامه ایران، دوشنبه، ۵ شهریور ۱۳۸۶. – نبوت و امامت در اندیشه سیاسی ملاصدرا، عبدالناصر فیاضی، روزنامه همشهری، شهریور ۸۶. – نظر فارابی و ملاصدرا دربارة رئیس اول مدینه فاضله، دکتر رضا داوری اردکانی، سخنرانی در همایش جهانی ملاصدرا. – جایگاه فلسفه سیاسی در منظومه معرفتی حکمت متعالیه، ذبیح ﷲ نعیمیان، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش ۲۱۶، ۱۴ مهر ۱۳۸۶. – اوج تکامل فلسفی سیاسی اسلامی: نقدی بر رویکرد انحطاطی در ارزیابی حکمت متعالیه، ابوذر مظاهری، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش ۲۱۷. – نقدی بر اندیشه سیاسی صدرالمتألهین، محمد عارف فصیحی دولتشاهی، هفته‌نامه پگاه حوزه، ش ۲۱۷. – مجاهد تأویل: شعری از ملاصدرا در مورد امام علی علیه السلام، دکتر محمد علی امیرمعزی، ترجمه روح‌ﷲ حسینی، اطلاعات حکمت و معرفت، ش ۷، مهر ۱۳۸۶. – اندیشه سیاسی ملاصدرا؟، سید صادق حقیقت، فصلنامه علوم سیاسی، شماره ۳۰. – سیاست و حکومت در منظومه فکری صدرالمتألهین، دکتر طوبی کرمانی، فصلنامه حکمت و فلسفه، سال دوم، ش ۶، تابستان ۱۳۸۵. – جایگاه سیاست در حکمت متعالیه، دکتر نجف لک زایی، فصلنامه علوم سیاسی، ش ۶. – حاکمیت سیاسی معصومان در نظر ملاصدرا، مریم محمّدی ارانی، ماهنامه معرفت، ش ۱۰۵. – پیوند شریعت و سیاست از دیدگاه ملاصدرا، مصطفی امه طلب، فصلنامه حکومت اسلامی، ش ۳۰. – ابهام در حوزه تأثیر، گزارش نشست با دکتر داود مهدوی‌زادگان، روزنامه همشهری، ۲۴ آذرماه ۱۳۸۷. – همچنین مجله خردنامه صدرا نیز در برخی از شماره‌های خود به بحث حکمت سیاسی متعالیه پرداخته است.

دانش آموخته

• سید جواد میرخلیلی