شناخت و روش شناخت اجتماعی، از موضوعات مهم و اساسی در حوزة علوم اجتماعی است که در دوره های مختلف تاریخی از گذشته تاکنون رویکردهای مختلفی دربارة آن وجود داشته است. یکی از دسته بندی های روش شناختی، تقسیم روش به روش شناسی بنیادین و روش شناسی کاربردی است که انواع مختلف روش شناخت اجتماعی را می توان در ذیل آن قرار داد. در این گونه شناسی، روش شناسی بنیادین، که به مبانی هستی شناسی، انسان شناسی و معرفت شناسی ناظر بوده و به صورت بنیادین روش شناسی اجتماعی را مد نظر قرار می دهد، مبنای بحث در این مقاله واقع می شود. در علوم اجتماعی با سه روش بنیادین اثباتی، تفهمی و رئالیسم انتقادی سروکار داریم. هر یک از این روش ها از مبانی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی خاصی بهره گرفته، با یکدیگر در تقابلند. قرآن نیز به علت برخورداری از مبادی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی ویژة خویش از یک روش بنیادین «رئالیسم توحیدی» بهره می گیرد. ویژگی های خاص اندیشة قرآن، روش شناسی قرآنی را از مکاتب روش شناختی مدرن متمایز می سازد. قرآن هستی را دارای دو بعد مادی و معنوی دانسته، آن را یک پارچه و با محوریت خداوند حکیم معرفی می کند. همچنین سرنوشت انسان و کمال نهایی وی را در میزان قرب الهی می داند. قرآن به همة ابزارهای حسی، عقلی و وحیانی مرجعیت می بخشد؛ اما مرجعیت آنها را در چارچوب مبانی خویش می پذیرد. همه چیز در اندیشة قرآن، به خداوند ارتباط پیدا می کند. قرآن از همة رویکردهای تبیینی و توصیفی، خرد و کلان، تجربی، تفهمی و انتقادی برخوردار می شود؛ اما آنها را در چارچوب توحید و مبتنی بر یک عقبة الهیاتی بازتعریف می کند. این، ویژگی ممتاز روش شناسی قرآن است که روش های سکولار از آن بهره ای نمی برند و به علت چنین فقر معرفتی، با تکیه بر یک ابزار، سایر ابزارها را نفی می کنند. همچنین روش شناسی قرآن، به علت بهره گیری از ابزار وحی، قابلیت های افزون تری را نسبت به روش های مدرن دارد؛ از جمله، امکان فهم و درک عمیق تر واقعیت اجتماعی و دست یابی به ضرورت ها و باید و نبایدهای اجتماعی بیشتری در آن.
افروغ، عماد (1379)، فرهنگشناسی و حقوق فرهنگی، تهران: مؤسسة فرهنگ و دانش. افروغ، عماد (1385)، گفتارهای انتقادی، تهران: سورة مهر. امزیان، محمد (1380)، روشتحقیق از اثباتگرایی تا هنجارگرایی، عبدالقادر سواری، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه. بخشنده، حمید (1383)، معرفتشناسی تطبیقی، قم: مرکز پژوهشهای صدا و سیما. بیرو، آلن (1366)، فرهنگ…...
ادامهافروغ، عماد (1379)، فرهنگشناسی و حقوق فرهنگی، تهران: مؤسسة فرهنگ و دانش.
افروغ، عماد (1385)، گفتارهای انتقادی، تهران: سورة مهر.
امزیان، محمد (1380)، روشتحقیق از اثباتگرایی تا هنجارگرایی، عبدالقادر سواری، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
بخشنده، حمید (1383)، معرفتشناسی تطبیقی، قم: مرکز پژوهشهای صدا و سیما.
بیرو، آلن (1366)، فرهنگ علوم اجتماعی، باقر ساروخانی، تهران: کیهان.
پارسانیا، حمید، (1376)، «انسان تاریخی و تاریخ انسانی»، شریعة خرد، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
پارسانیا، حمید (زمستان 1383)، «روششناسی و اندیشة سیاسی»، فصلنامة علوم سیاسی، ش28.
توسلی، غلامعباس (1369)، نظریههای جامعهشناسی، تهران: سمت.
جوادی آملی، عبدالله (1380)، معرفتشناسی در قرآن، قم: مرکز مدیریت حوزة علمیه.
جوادی آملی، عبدالله (1386)، منزلت عقل در هندسة معرفت دینی، قم: اسراء.
چالمرز، آلن (1384)، چیستی علم، سعید زیباکلام، تهران: سمت.
خادمی، عزّت (1385)، «تحولات روششناسی پژوهش علمی»، فصلنامة حوزه و دانشگاه، ش49.
ساروخانی، باقر (1370)، درآمدی بر دائرةالمعارف علوم اجتماعی، تهران: کیهان.
سایر، آندرو (1385)، روش در علوم اجتماعی، عماد افروغ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شایانمهر، علیرضا (1377)، دائرهٔالمعارف تطبیقی علوم اجتماعی، تهران: کیهان.
طباطبایی، محمدحسین (1374)، تفسیر المیزان، محمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعة مدرسین حوزة علمیه.
کرایب، یان و بنتون، تد (1386)، فلسفة علوم اجتماعی، تهران: نشر آگه.
لیتل، دانیل (1373)، تبیین در علوم اجتماعی، عبدالکریم سروش، تهران: مؤسسة فرهنگی صراط.
مطهری، مرتضی (1374)، مجموعه آثار (2)، قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1378)، مسئلة شناخت، چ13، قم: انتشارات صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1374)، پیام قرآن، ج1، چ5، قم: انتشارات مدرسهٔ الامام علی بن ابیطالب.