چکیده

گفتمان فقاهتی گفتمانی است که بر اساس تمسک به اصول بنیادین اسلامی در شرایط مواجهه جهان اسلام با مدرنیته، به ویژه پروژه دولت ملت سازی مدرن، در چند دهه اخیر در جهان اسلام فعال شده است. در این گفتمان از تعابیر اسلامی برای تبیین و توضیح وضعیت سیاسی جامعه، استفاده می شود؛ بازگشت به اسلام نیز تنها راه حل بحران های جامعه معاصر تلقی می شود. هدف این گفتمان، بازسازی جامعه مطابق با اصول اسلامی است. گفتمان اسلام سیاسی در ایران، هرچند در مبارزات مصلحان و اندیشمندان مسلمان ایرانی در طول بیش از یک قرن گذشته ریشه دارد، اما تنها با رهبری امام خمینی در طول چند دهه گذشته و در پی بی قراری ها و ناکارآمدی های گفتمان مسلط باستان گرایی شبه مدرن پهلویسم و در رقابت با دیگر گفتمان های فعال و حاضر در فضای سیاسی ایران در چند دهه گذشته، مانند مارکسیسم و لیبرالیسم، به صورت گفتمانی منسجم و فراگیر در عرصه سیاسی ایران به طور فعال ظهور دارد. اسلام سیاسی در عصر حاضر و در چند دهه اخیر، با انقلاب اسلامی ایران و به ویژه نام امام خمینی و دیدگاه ها و مواضع سیاسی او پیوند خورده است. اگر نوگرایی در جهان اسلام، به رغم وجود بسیاری از نظریه پردازان و رهبران فکری نوگرایی، به جای نظام خلافت اسلامی رقم خورده است، امام خمینی را نیز باید شاخص بارز حرکت جدیدی در جهان اسلام دانست که با شالوده شکنی ساختار شبه نوگرای غربی نظام سلطنتی پهلوی، نخستین نظام سیاسی اسلامی را که از یک حرکت جمعی اسلامی در تاریخ معاصر بر آمده است، تاسیس کرد و سرآغاز عصر جدیدی در تحولات اسلام سیاسی در عرصه جهانی شد.

دانش آموخته

• سید ابراهیم معصومی