چکیده

عرفان اسلامی در سیر تطو۶ر و تحو۶ل خود به مکتب وحدت وجود رسید که به دست محیی الدین ابن عربی ایجاد شده است.هرچند اندیشه های وحدت انگارانه در میان عارفان پیشین سابقه داشته ،ولی مدو۶ن کننده و انسجام دهنده ی آن ابن عربی است. .به موازات گسترش اسلام و زبان و ادبیات فارسی در هندوستان، عرفان اسلامی و در پی آن عرفان وحدت وجودی در آن سرزمین گسترش یافت و بر فضای شعر فارسی هند سایه افکند. یکی از مسایل مهمی که همواره درمیان عارفان و شاعران بزرگ مطرح بوده است گرایش های شیعی در آثار آن هاست. در آثار و اندیشه ی ابن عربی گرایش ها ی شدید شیعی دیده می شود؛ به نحوی که اندیشه وحدت وجود با اعتقاد شیعیان به امامان معصوم(ع) به عنوان انسان کامل و جانشینان خدا بعد از پیامبر(ص) به گونه ای دقیق تطبیق دارد. یکی از شاعران فارسی زبان هند که به این تفک۶ر توجه عمیق و فراوان داشته،عبدالقادر بیدل دهلوی است.بیدل در غزلیات و رباعیات به نحو بارز و گسترده ای از موضوعات و مولفه های عرفان وحدت وجودی سخن گفته و به تحلیل و تفسیر خدا ،انسان ،جهان ورابطه ی این ها بر اساس مبانی این مکتب پرداخته است.یکی از موضوعاتی که بیدل در شعر خود بدان پرداخته است اعتقاد به انسان کامل و ولی مطابق نظر شیعه است. این مقاله به تحلیل و بررسی چگونگی تجلی این موضوع در شعر بیدل پرداخته و نشان می دهد که بیدل با زبان شاعرانه وتمثیلات گوناگون این موضوع را تبیین کرده است . این مقاله با مشارکت مسعود روحانی و علی اکبر شوبکلایی نوشته شده و در سومین کنفرانس بین المللی علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، مرکز توانمندسازی مهارتهای فرهنگی و اجتماعی جامعه، ارائه شده است.

دانش آموخته

• عباس بخشنده بالی