چکیده

جایگاه و تأثیر جنسیت در نفس انسان، یکی از مسائل مربوط به علم­النفس فلسفی است که امروزه به دلیل جدی­تر شدن مطالعات زنان، بیش از پیش بررسی و کنکاش شده است. اینکه آیا زنانگی و مردانگی در نفس انسانی، تفاوت ایجاد می­کند یا نفس ناطقه مبرا از عنصر جنسیت و مشابه در دوجنس است، از مسائل حل ناشده فلسفه اسلامی است. هر چند پاسخ به این پرسش مبنای بسیاری از نظریه­پردازی­ها در سایر حوزه­های علوم انسانی است؛ لیکن کمتر می­توان به نظریه­پردازی جامع و منسجمی در این باره در اندیشه­های فیلسوفان مسلمان دست یافت. در حالی که، اصول و قواعد هستی­شناسی و نفس­شناسی در مکاتب فلسفه اسلامی، مانند اصالت و تشکیک وجود، نحوه حدوث نفس، حرکت جوهری اشتدادی، مراتب طولی نفس و رابطه نفس و بدن، می­تواند نتایج متفاوتی را در این بحث رقم زند. در این نوشتار با روشی کاملاً تحلیلی، علاوه بر بررسی این دسته از قواعد فلسفی و تأثیری که در پاسخ به مسئله جایگاه جنسیت در نفس دارد، نتیجه نهایی پرسش بیان شده، به عنوان لازمه اصول علم النفس فلسفی بررسی شده است. بر اساس یافته­های پژوهش، هر چند نمی­توان جنسیت را فصل ممیز و دو جنس را دو نوع متفاوت انسانی دانست؛ لیکن جنسیت در هویت کلی یک فرد قطعاً تأثیرگذار است و نمی­توان حتی مراتب عالی نفس ناطقه را به طور کامل عاری از این تأثیرگذاری دانست.

استاد

• نرجس رودگر

  استادیار و عضو هیأت علمی جامعه المصطفی العالمیه صلی الله علیه و آله