چکیده

شیخ مفید، از عالمان برجسته شیعه، برای کسب علم و دانش وارد بغداد شد. او با پیمودن پله‌های ترقی، پویایی فقه و کلام شیعه را به اوج رساند. با روی کار آمدن امرای آل‌بویه در بغداد و حمایت نسبی آنان از علما، بستری فراهم شد تا وی پاسخگوی نیازهای فکری، اعتقادی و سیاسی شیعیان در مناطق گوناگون باشد. از جمله دغدغه‌های اصلی شیعیان در عصر غیبت، تشکیل حکومت بر پایه عدالت و محوریت رفتار ائمه علیهم‌السلام بوده است؛ زیرا پیامبران علیهم‌السلام و اوصیای معصوم ایشان از سوی خدا، اجازه سرپرستی بر انسان‌ها را در امور دین و دنیا دارند. وظیفه اصلی آنها علاوه بر تشکیل حکومت، تنفیذ احکام، اقامه حدود، حفظ شریعت، هدایت و تربیت مردم است. در عصر غیبت نیز این وظایف بر عهده فقیهانی است که علاوه بر علم به احکام الهی، توان انجام امور محوله را داشته باشند. با فراهم نشدن این مهم، فقها بر اساس مبانی اندیشه سیاسی شیعه، رفتارهای سیاسی و اجتماعی را در قالب صدور «فتوا» بیان می‌کرده‌اند. شیخ مفید نیز با توجه به فقه و کلام شیعی، درباره موضوعاتی همچون حکومت، حاکم اسلامی و شرح وظایف او، اندیشه سیاسی خود را در کتاب المقنعه و دیگر آثار ارزشمندش تبیین نموده و معتقد است: فقیهان در عصر غیبت، همانند امامان شیعه، وظیفه دارند به امور مسلمانان اقدام و حدود الهی را اجرا کنند.

استاد

• محمدجواد یاوری سرتختی

  استادیار گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام