اشتراک دانش دانشگاه باقرالعلوم (ع)
سرشت علم دینی
1397,
چکیده
در رابطه با هویت و سرشت علم دینی رویکردهای گوناگونی اظهار شده است. گروهی منکر علم دین و دسته ای در پی اثبات آن هستند، در میان منکرین عده ای اساسا این ترکیب را پارادوکسیکال و یا فاقد معنا می دانند، و گروهیدیگر تحقق آن رانفی می کنند. در میان مثبتین نیز رویکردهای کاملا متفاوت و حتی متعارض وجود دارد. برخی اصل تقسیم علم به دینی و غیر دینی را زیر سوال برده و هر علمی از آن جهت که علم است را دینی تلقی می کنند. برخی با پیش فرض قلمرو حداکثری دین خواستار تاسیس علم دینی بر مبنای حضور آموزه های دین در تمامی علوم تجربی هستند. و گروهی آن را منحصر به علوم انسانی می دانند. مشکل اصلی در اندیشه دینی، مساله روش است که چگونگی اعمال آن ترکیب فوق را معنا دار یا بی معنا می کند. تبیین هویت علم دینی، مبتنی بر تبیین دقیق هویت علم، هویت دین و رابطه بین علم و دین است. این مبحث از زیر شاخه های بحث علم و دین به حساب می آید. و به فلسفه علم و فلسفه دین نیز ارتباط وثیق دارد. رسالت این نوشتار، نشان دادن حضور دین و تاثیر منطقی دین در عرصه علوم تجربی اعم از طبیعی و انسانی و با تاکید بر علوم انسانی - اجتماعی است. بر آنیم که نشان دهیم علم خنثی و فارغ از پارادایم ها و ارزش ها وجود ندارند، و شکل گیری و صورت بندی علم در زمینه و چارچوب دین ممکن و مطلوب است. و با توجه به عدم کاربرد جامع نتایج علوم انسانی مدرن که در دامان الحاد رشد یافته است در جوامع اسلامی، ایجاد و تولید علم دینی مطلوب و بلکه ضروری است و می تواند متناسب با باورها و هنجارهای جامعه اسلامی پاسخگوی نظام نیازها باشد. و همچنین علم دینی دارای جهت گیری کاربردی در راستای اهداف دین است. از نظر ما علم دینی ترکیب و تلفیقی است که هویت هر یک از عناصر در آن باقی می ماند. و دین در ساختار و محتوای علم اثر می گذارد، بدان جهت می بخشد و حاصل این علم تن به آزمون تجربی در مقام داوری می دهد. دیدگاه علم دینی با اندیشه های مابعد اثبات گرا سازگار است. در صورت ابطال گزاره ها و قوانین علمی، پیش فرضهای دینی آن اسیب نخواهد دید. هدف علم دینی چونان هر علم دیگری در درجه اول شناخت واقع است، اما هدف ثانوی آن اصلاح فرد و جامعه بر مبنای اهداف دین و پاسخ به نظام نیازهای جوامع اسلامی که تحت تاثیر باورهای و هنجارهای دینی هستند می باشد. تکیه گاه بحث در علم دینی علوم تجربی است، هر چند حضور دین در منطقه فراتجربی روشن، پررنگ و واضح است. در این میان علوم انسانی - اجتماعی دارای ویژگی خاصی هستند. تفکیک واقعیت از ارزش پذیرفتنی نیست. دنیای واقعیت و علم در چندین سطح ممزوج با دنیای ارزشها هستند. آموزه های دینی پیش فرض شده بعنوان زیرساخت های علم، دارای تاثیری بیش از تحریک انگیزه های علمی و یا الهام بخش اتفاقی و جهت گیری کاربردی است.