چکیده

موضوع «استکمال جوهری نفس از منظر ملاصدرا با عرضه به آیات و روایات» برخاسته از نظریه حرکت جوهری است که تمام فضای علم النفس فلسفی ملاصدرا را پوشش داده استنفس انسان موجودی سیال و فوق مقوله است که در فرایند استکمال به رتبه عقلی و فوق عقلی نائل می‌شود. گرچه نفس دارای کینونت عقلی و کینونت پیش از بدن است اما پس از طی قوس نزول و تعلق تدبیری به بدن و دست¬یابی به برخی استکمالات که امکان حصول آن در مراحل دیگر وجود نداشت تا حد مقام فوق عقلی اشتداد می¬یابد. این همانی نفوس جزئیه با نفسی که در موطن عقلی حضور دارد به نحو حقیقه و رقیقه است.لازم به ذکر است کهکینونت عقلی نفس در آیات میثاق،خزائن الهی و بسیاری از روایات تصریح شده است. آغاز فرایند حضور تدبیری نفس در این عالم است..تکمیل و اعتدال نفس حیوانی، زمینه را برای تعلق تدبیری نفس ناطقه به بدن فراهم می آورد. نفس در دو الگوی تکوینی و ارادی قابل استکمال است. نفس از بستر استکمال صورتها به بدن تعلق تدبیری یافته و در سرای دنیوی در فرایند استکمال خود با قوای عملی و نظری شایسته دریافت روح می‌شود که مختص برخی انسانهاست و خداى سبحان حقیقت روح را ملکوتی و امری معرفی کرده است. نقش علم و عمل در تکامل نفس توأماناست. کمال عقل نظری آن است که عالمی عقلی مثل عالم عینی شده و در عقل عملی این است که در میان قوای علم و غضب و شهوت اعتدال ایجاد کند براساس آموزه فنا،عقل نظری و عقل عملی در واپسین درجات استکمالی خود با یکدیگر متحد شده و غایت هر دو بعد نظری و عملی انسان،فنای فی الله محسوب می‌شود. استکمال انسان در سرای برزخی نیز ادامه یافته وآیات و روایات نیز این استکمال را تأیید می‌کنند.کمال نهایی انسان در آیات و روایات، وصول به مقام لقاء الله است که با عباراتی چون عندیت و باقی بودن به بقاء الهی و قرب از آن یاد شده است.بنابراین صراط مستقیم برای وصول به کمال توسط خداوند تعیین شده و عقل عملی و نظری تنها امدادرسان این راهند.مقام فنا و مرتبه فوق عقلی که مورد تأکید ملاصدراست با مقام لقاء الله در آیات مطابقت کامل دارد.

دانش آموخته

• معصومه اسماعیلی

  هیأت علمی گروه فلسفه و کلام دانشکده هدی