اشتراک دانش دانشگاه باقرالعلوم (ع)
اخلاق در شبکه های اجتماعی: مواجهه ای اخلاقی با آسیب های شبکه های اجتماعی
1397,
چکیده
امروزه با گسترش فناوری اطلاعات، ارتباطات اجتماعی به سهولت انجام می پذیرد. یکی از پیامدهای گسترش فناوری، شکل گیری شبکه های اجتماعی است. شبکه اجتماعی، ساختاری اجتماعی است که از گره هایی که عموما فردی یا سازمانی هستند) تشکیل شده است. این گره ها توسط یک یا چند نوع خاص از وابستگی به هم متصل اند. از این وابستگی ها می توان به روابط دوستانه، همشهری بودن، هم وطن بودن، روابط تجاری و روابط خانوادگی اشاره کرد. شبکه های اجتماعی مجال شکل گیری اجتماعات جدید از کاربران را فراهم میکند. «از زمان توئیس به بعد و تلاش او برای تعریف دو گونه تجمع انسانی، یعنی اجتماع در مقابل جامعه، همه متفکران علوم اجتماعی و فرهنگی «رودررو بودن»، محدودیت تعداد» و «ابتناء بر روابط عاطفی و نه روابط عقلانی» را از خصائص بنیانی اجتماع عنوان کرده اند.» هرچند روابط کاربران شبکه های اجتماعی رابطه ای با واسطه است و نه رودررو، بسیاری از مطالعه کنندگان اینترنت تمایل دارند از اصطلاح اجتماع» برای اشاره به جمع کاربران استفاده کنند. (شبکه های اجتماعی برپایه اینترنت ، از قبیل فیس بوک درعین حال که فضاهایی هستند که در آنها افراد دوستان جدیدی پیدا می کنند و یا دوستان قدیمی خود را در جریان تغییرات زندگی شان قرار می دهند، مکان هایی برای تبادل نظر هستند که در آن ها جوانان عقاید و نظرات خود را با هم به اشتراک می گذارند. شبکه های اجتماعی به طورکلی، مکان هایی در دنیای مجازی هستند که مردم در آنها خود را به طور خلاصه معرفی می کنند و امکان برقراری ارتباط بین خود و همفکرانشان را در زمینه های مختلف مورد علاقه فراهم می آورند.» بررسی های جدید نشان داده است که یک پنجم ساکنان جهان عضو شبکه های اجتماعی هستند و دست کم ماهی یک بار سراغ صفحات شخصی خود در شبکه های اجتماعی می روند. البته پیش بینی می شود این رقم طی چند سال آینده به میزان قابل ملاحظه افزایش یابد. به گزارش ایتنا، مرکز تحقیقاتی eMarketer براساس جدیدترین بررسی های خود اعلام کرد که حدود ۶۱ میلیارد نفر از مردم جهان در شبکه های اجتماعی عضو هستند. از مزایای شبکه های اجتماعی می توان به مواردی مانند نزدیکی و قابل لمس بودن ، دسترسی آسان، قابل استفاده بودن برای همه، برخط بودن اشاره کرد و همچنین «از آثار مثبت اینترنت به روز کردن اطلاعات، استفاده از مطالب علمی و دسترسی به فناوری های روز است، اما به موازات آن گرایش نوجوانان و جوانان به چت روم ها، عشق های مجازی، کلاه برداری و سوء استفاده از دختران و پسران با ارائه شخصیت های دروغین، ازدواج های اینترنتی، سرقت اطلاعات و اخاذی را موجب شده است، یکی از مهم ترین تأثیرهای منفی فضای مجازی بر افراد، از راه محتوای نامناسبی است که به راحتی در اختیار همه افراد قرار دارد و می تواند امنیت اخلاقی خانواده ها را به خطر اندازد. براین اساس، در فضای مجازی مشکلات و مسائل اخلاقی جدیدی ایجاد شده که پیش ازاین وجود نداشته و نیازمند رسیدگی است. دسترسی آسان به محتوای هرزه نگارانه را می توان از این نوع دانست. ورود شبکه های اجتماعی به جامعه اسلامی ایران و فراگیر شدن آن سبب بروز آسیب هایی گردیده که برای نمونه می توان به افزایش روابط دختر و پسر، عدم رعایت عفت، شیوع محتوای هرزه نگارانه، انزوا و افسردگی، دوری از خانواده، اعتیاد به اینترنت و عدم رعایت اخلاق اسلامی در بین کاربران ایرانی اشاره کرد. در دین اسلام که کامل ترین دین است علاوه بر زندگی فردی به مناسبات اجتماعی چه از لحاظ فقهی، سیاسی، اجتماعی و اخلاقی نظر ویژه ای داشته است و آموزه های و اخلاقی فراوانی دارد که در زندگی اجتماعی نمودار می شود که به عنوان مثال می شود به صداقت، غیبت و... نام برد که همگی در ارتباط با دو یا چند نفر که ما آن را اجتماع می نامیم نمودار می گردد و تحقیقات فراوانی با عنوان اخلاق اجتماعی در اسلام انجام شده است. دراخلاق اجتماعی اسلام روابط عینی انسان ها نسبت به یکدیگر مورد بحث قرار میگیرد که یک نوع رابطه حقیقی است ولی شبکه های اجتماعی یک نوع رابطه مجازی است. در فضای مجازی همان طور که «بودریار» می گوید، ما دیگر آدمیان نیستیم، بلکه پیام هایی روی صفحه رایانه های یکدیگریم گرچه این ارتباط را می شود نوعی ارتباط حقیقی دانست، چرا که ارتباطات افراد در اینترنت جدای از فضای حقیقی زندگی نبوده است، ولی به عنوان نمونه یک فرد می تواند برای خود هویت های مختلفی درست کرده و رفتارهایی از خود نشان دهد که در ارتباطات بیرونی و حقیقی انجام نمی دهد به طور مثال یک کاربر از خود عکس هایی را در شبکه های اجتماعی بازنشر می کند که هیچ وقت این عکس ها را در فضای حقیقی نشان نمی دهد. اگر اخلاق را مجموعه صفات روحی و باطنی انسان بدانیم (اخلاق صفاتی) و یا آن را مجموعه اعمال و رفتار عملی انسان بدانیم (اخلاق رفتاری و یا ترکیبی از خصوصیات روحی و عملی هرانسان را اخلاق تلقی کنیم باز به دو بخش مثبت و منفی یا پسندیده و ناپسند و یا انسانی و غیرانسانی تقسیم می شود که در فرهنگ و معارف اسلامی به آن فضائل و رذائل گفته می شوند. در نگاه اسلام، خداوند برای انسان دو رسول ظاهر و باطن قرار داده و نیک و بد افعال فرد را به قضاوت آن دو منوط داشته است و همان طور که به حسن و قبح شرعی اعتبار داده به حسن و قبح عقلی نیز اعتبار داده است. رسول ظاهر پیامبران الهی و رسول باطن عقل انسان به عنوان قوه تشخیص خوب از بد است. از این رو در اسلام شناخت حسن و قبح رفتار و اعمال آدمی دارای ملاک و معیاری است که به وسیله سنت پیامبر و عقل محک زده شده و به قضاوت کشیده می شود. در مورد چگونگی رویارویی با این شبکه ها نظرات فراوانی داده شده است که از خلال این نظریات راه کارها و تکنیک هایی بیرون آمده که می توان برای مثال به تکنیک فیلترینگ اشاره کرد. ولی در عین حال سؤالی که شاید ذهن ها را به خود مشغول کرده باشد این است که آیا یک عامل بیرونی به تنهایی می تواند موجب و نجات فرد گردد تا در منجلاب فساد قرار نگیرد. همچنین چقدر این عوامل بیرونی تأثیرگذار هستند. ما در این کتاب به این نتیجه خواهیم رسید که یک عامل بیرونی مثل فیلترینگ و یا خانواده به تنهایی نمی توانند جلو افراد را بگیرند و حتی افراد می توانند با استفاده از فیلترشکن ها و همچنین استفاده از این شبکه ها به دور از کنترل خانواده ها با این عوامل مقابله کنند، بلکه باید با پیشنهاد اخلاق که یک عامل خودکنترلی است و تشویق کاربران به ممارست و تکرار اصول اخلاقی فرد را دارای ملکه اخلاقی کنیم تا خودش عامل جلوگیری از سقوط در منجلاب فساد گردد.